της Παρής Σπίνου
Η «Αναδυομένη Αφροδίτη» της Κύπρου, το περίφημο γλυπτό που ανασύρθηκε από το βυθό της θάλασσας της Νέας Πάφου και χρονολογείται στα τέλη της ελληνιστικής περιόδου (γύρω στο 100 π.Χ.) είναι το σύμβολο της έκθεσης «3.200 χρόνια κυπριακού ελληνισμού», που εγκαινιάζεται στις 28 Ιανουαρίου στην «Αθηναΐδα», στο Μουσείο Πιερίδη Αρχαίας Κυπριακής Τέχνης.
Το άγαλμα της θεότητας, που αφήνει για πρώτη φορά το νησί (προέρχεται από το μουσείο της Πάφου) είναι φιλοτεχνημένο από μάρμαρο του Αιγαίου Αρχιπελάγους. Εχει ύψος 85 εκατοστά, καθώς του λείπουν το κεφάλι, τα χέρια και το κάτω μέρος των άκρων. Αιώνες θαλασσινού νερού έχουν λειάνει την επιφάνειά του προσδίδοντάς του ξεχωριστή λάμψη. Το υψωμένο δεξί χέρι της Αφροδίτης, πιθανότατα για να κρατάει τις άκρες των μακριών μαλλιών της, και οι τρύπες από καρφιά στους γοφούς της υποδεικνύουν ότι ένα πέπλο κάποτε κάλυπτε τα πόδια της. Αν και διαμελισμένο, σήμερα, το έργο αυτό μαρτυρεί την γλυπτική παράδοση του Πραξιτέλη, στους στενούς ώμους και τους φαρδείς γοφούς του κορμού της θεάς.Η ανακάλυψη μιας «ελληνίδας» θεάς συμβολίζει τον ρόλο της Κύπρου ως του ανατολικότερου προμαχώνα του ελληνισμού και την ικανότητα του νησιού να αφομοιώνει μεγάλο αριθμό πολιτισμικών επιρροών, μέσα στους αιώνες, όπως μαρτυρούν και οι άλλες αρχαιότητες που θα εκτεθούν: γλυπτά, χρυσά κοσμήματα, χάλκινα όπλα και εργαλεία, αγγεία, επιγραφές, χρηστικά αντικείμενα.Περίπου 85 αρχαιολογικοί θησαυροί που προέρχονται από συλλογές έξι κρατικών μουσείων της Κύπρου και του Μουσείου Πιερίδη και για πρώτη φορά ταξιδεύουν έξω από την Κύπρο. Ο πρώτος τους σταθμός πριν από την Αθήνα ήταν το Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, όπου πριν από λίγες μέρες (3/1) ολοκληρώθηκε η έκθεση, που προσέλκυσε το ενδιαφέρον ενός πολυάριθμου κοινού.Οι περισσότεροι αρχαιολόγοι συμφωνούν ότι η θεότητα Αφροδίτη πρωτοεμφανίστηκε ως Ιστάρ, θεά της γονιμότητας στη Μεσοποταμία. Ο μύθος της σταδιακά υφάνθηκε στο δρόμο προς τα δυτικά, τη Συρία και την Παλαιστίνη, όπου ήταν γνωστή ως Αστάρτη. Στην Κύπρο απέκτησε τα χαρακτηριστικά της θεάς του έρωτα και της ομορφιάς. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Κύπρος θεωρείται γενέτειρα της Αφροδίτης, την οποία ο Ομηρος την αναφέρει ως «Κυρία της Κύπρου».Επιρροές από την ΑνατολήΣτην αρχή της πρώιμης περιόδου του Χαλκού, γύρω στο 2400 π.Χ., έφθασαν στην Κύπρο λαοί από την Ανατολή. Ενώ μέχρι τότε οι Κύπριοι έδιναν στα γυναικεία αγαλματίδια χαρακτηριστικά της εγκυμοσύνης και της μητρότητας, στη συνέχεια στράφηκαν στις επίπεδες, «σανιδόσχημες» φιγούρες από τερακότα. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου ήταν χαραγμένα, η διακόσμηση γεωμετρική και πολλές είχαν τρυπημένα αφτιά, καλύμματα κεφαλιού και περιδέραια.Με την άφιξη φυλών από την ηπειρωτική Ελλάδα, οι Κύπριοι άρχισαν να εμφανίζουν στα γλυπτά τους σημάδια της αιγαιοπελαγίτικης τέχνης και να αναπαριστούν θεούς και θεές με όλα τα ελληνικά χαρακτηριστικά τους.Μάρτυρες αυτής της διαδρομής είναι δύο γυναικεία αγαλματίδια από τερακότα, από την εποχή του Χαλκού (1450-1200 π.Χ.), που προέρχονται από το Μουσείο της Λευκωσίας: το ένα έχει μορφή πουλιού, με μεγάλα επίπεδα αφτιά. Το άλλο με επίπεδο στην κορυφή κεφάλι και με τα χέρια σταυρωμένα κάτω από το στήθος έχει διάκοσμο που μιμείται τη μυκηναϊκή ζωγραφική. Περισσότερο όμως εντυπωσιάζει ο κορμός της «Οπλισμένης Αφροδίτης», ένα άγαλμα της ελληνιστικής περιόδου, το οποίο, παρ' ότι γυμνό, φαίνεται να κρατάει ακόντιο ή σπαθί. Περίπου της ίδιας περιόδου είναι και το κεφάλι γυναίκας που ανήκει στο Μουσείο Πιερίδη και διακρίνεται για το μακρύ λαιμό του, τις πτυχώσεις του πέπλου που καλύπτει τα μαλλιά, αλλά και για το διάφανο χιτώνα που φαίνεται να φοράει.Οι Ελληνες εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα π.Χ., την περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευση της οικονομίας της μυκηναϊκής ηγεμονίας. Οι μυκηναίοι που ταξίδευαν και είχαν αναπτύξει το εμπόριό τους στην Μεσόγειο, κατευθύνθηκαν ανατολικά, όπως αποδεικνύεται από την ομοιότητα της κυπριακής με τη μυκηναϊκή διάλεκτο εκείνης της περιόδου. Η εγκατάστασή τους στην Κύπρο ήταν μια προαποικιακή έξοδος, πολύ πριν αρχίσουν οι πρώτες οργανωμένες αποστολές ελλήνων αποίκων στο νησί και πολύ πριν υπάρξει η ελληνική «πόλις».Η επίδραση της μυκηναϊκής τέχνης φαίνεται σε μια σειρά από αγγεία που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές στην Καλαβασσό, στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου. Διπλα στα ανάκτορα ανακαλύφθηκαν και τάφοι με πολλά εισαγόμενα μυκηναϊκά κεραμικά, που χρονολογούνται στο 1450 π.Χ., δείγματα των οποίων θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε. Οπως δύο μυκηναϊκοί κρατήρες, ένας με διάκοσμο από άνθη και ένας με ψάρια που πλέουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Ενα βάζο με τρεις λαβές και διχτυωτό σχέδιο, ένα φλασκί ζωγραφισμένο με κόκκινο-πορτοκαλί χρώμα και δύο κρατήρες που απεικονίζουν άρματα και άλογα.Στις ίδιες ανασκαφές ήρθαν στο φως και θαυμάσια χρυσά κοσμήματα, της ίδιας περιόδου: βραχιόλια, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, που μαζί με τα υπόλοιπα εκθέματα αναδεικνύουν το ρόλο της Κύπρου ως χωνευτήρι των πολιτισμών των λαών της Μεσογείου. Επιμελητής της έκθεσης είναι ο δρ. Σοφοκλής Χατζησάββας, διευθυντής του Τμήματος Κυπριακών Αρχαιοτήτων, ο οποίος έχει πάρει μέρος σε ανασκαφές στην Κύπρο και στη Βουλγαρία και ειδικεύεται στους τομείς της αρχαίας τεχνολογίας, μεταλλουργίας και παραγωγής ελαιολάδου.
www.enet.gr.
7 - 11/01/2004
