Κείμενο: Αθανάσιος Δέμος
Ο σύγχρονος Άγγλος ιστορικός R. Byron στο έργο του «The Byzantine achievement» σελ. 76 γράφει:
«Στην σύνθεση του όρου Βυζαντινοί επικρατούν δύο στοιχεία, το Χριστιανικό και το Ελληνικό. Χωρίς αυτόν τον συνδυασμό (του Χριστιανικού δηλαδή και του Ελληνικού στοιχείου) ο παγκόσμιος πολιτισμός της Δύσης, δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί.
Του συνδυασμού αυτού ακριβώς η έννοια δοκιμάστηκε στα τρίσβαθα του ανθρώπινου πόνου και επέζησε κατά τον εικοστόν αιώνα».
Ο συνδυασμός αυτός συντελέστηκε στη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με αυτή την έννοια το Βυζάντιο είναι Ευρώπη, είναι μάλιστα η πρώτη χώρα που επιτέλεσε αυτό το επίτευγμα, τον συνδυασμό του Ελληνικού και του Χριστιανικού στοιχείου, τη βάση δηλαδή του σημερινού Παγκόσμιου Πολιτισμού.Για τον Έλληνα το θέμα γίνεται πιο συγκεκριμένο: Λέγεται Ορθόδοξος Χριστιανισμός, Ορθοδοξία. Και, όπως είπε ο Γάλλος λόγιος Ζακ Λακαριέρ, «Για τον Έλληνα η Ορθοδοξία είναι το σπίτι του».Η συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού παρά τις έντονες και διακριτές διαφορές υπήρξε γονιμότατη και δημιουργική.
Ο Χριστιανισμός επωφελήθηκε από την ελληνική γλώσσα και από άλλα στοιχεία της ελληνικής παιδείας για να διαμορφώσει με ακρίβεια και σαφήνεια τη δογματική του διδασκαλία. Όμως, και ο Ελληνισμός επωφελήθηκε από τον Χριστιανισμό. Στους χρόνους της επίγειας παρουσίας του Χριστού ο ελληνικός κόσμος βρισκόταν σε παρακμή. Αυτό ήταν συνέπεια της Ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας. Εκτός από το γεγονός ότι ήταν υποτελής, διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα από τη Δύση και την Ανατολή επέφεραν σύγχυση και το αρχαίο ελληνικό πνεύμα είχε χάσει τη λάμψη του.Έτσι, ο Χριστιανισμός την ώρα εκείνη ανταπέδωσε την χάρη που έλαβε από την ελληνική φιλοσοφία, γιατί έδωσε πνοή στον ελληνικό κόσμο, που βρισκότανε σε παρακμή.
Ο Χριστιανισμός ανασυγκρότησε, αναζωογόνησε και ανασύνδεσε τον ελληνισμό και έτσι από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γεννήθηκε η ένδοξη Ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία.Ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός Στήβεν Ράνσιμαν γράφει για την άλωση της Κων/πόλεως την 29 Μαΐου 1453 στο μνημειώδες Ιστορικό Σύγγραμμά του «Βυζαντινός Πολιτισμός»:
«Στις 29 Μαΐου του 1453, ένας Πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μια ένδοξη κληρονομιά στα Γράμματα και την Τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από την βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμή του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την Χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου φωτός».
Αυτός ο κόσμος φωτός δημιουργήθηκε από σύζευξη, τον συνδυασμό, την συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού. Στους έντεκα αιώνες της ιστορικής διαδρομής της Ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι ιεραπόστολοι, οι λόγιοι, οι άνθρωποι των Γραμμάτων και οι διπλωμάτες του Βυζαντίου έγιναν οι φωτοδότες της Ευρώπης. Όλοι αυτοί με οποιοδήποτε τρόπο επισκεπτότανε την Ευρώπη γινότανε διαφωτιστές και διδάσκαλοι των Ευρωπαίων και όχι μόνον.
Ο μεγάλος ιστορικός μας Κων. Παπαρρηγόπουλος γράφει:
«Άνευ του Χριστιανισμού το Ελληνικόν Έθνος δεν ήθελεν επιπλεύσει εν τω καταποντισμώ, εν κατεποντώθη άπας ο λοιπός της αρχαιότητος κόσμος».
Βλέπει καθαρά, λοιπόν, ο μεγάλος ιστορικός ότι την ώρα εκείνη χωρίς την «χείρα βοηθείας» του Χριστιανισμού το Ελληνικό Έθνος θα κατεποντίζετο.
Μέχρις ότου, όμως, πραγματοποιηθεί αυτή η κοσμοϊστορική συμμαχία του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό, πέρασε μεγάλο διάστημα.
Έγινε μεγάλη πάλη, γιατί δεν ήταν εύκολο να συγχωνευθούν οι δύο αυτοί διαφορετικοί κόσμοι.
Ήταν φυσικό κάποιοι φανατικοί να εκφραζότανε με καχυποψία στα πρώτα χρόνια ως προς την ωφελιμότητα της ελληνικής φιλοσοφίας.
Μερικοί μάλιστα πυρπόλησαν ειδωλολατρικούς ναούς. Από την άλλη πλευρά αρκετοί ειδωλολάτρες ήθελαν να ανασυστήσουν την αρχαία θρησκεία. Κορυφαίος ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο παραβάτης...
Αλλά, η «Λαλέουσα παγά» του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος, που εφώτιζε ο Φοίβος Απόλλων, επρόκειτο να ενισχυθεί και να γίνει ασύγκριτα πιο ωραία με τα νάματα της θεογνωσίας, που φώτιζε ο υπέρλαμπρος Ήλιος της Δικαιοσύνης, ο Σωτήρας της Ανθρωπότητας ο Ιησούς Χριστός!..
Για τη συνένωση των ναμάτων της αρχαίας ελληνικής σοφίας και της χριστιανικής διδασκαλίας αγωνίστηκαν οι τρεις ιεράρχες και πολλοί άλλοι αργότερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μητροπολίτης Αρέθας. Ο Αρέθας φρόντισε να αντιγραφούν ορθά και να διασωθούν έτσι πολλά έργα των αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων. Το παράδειγμά του βρήκε πολλούς μιμητές. Έτσι, στα περισσότερα μοναστήρια του Βυζαντίου υπήρχαν επιτελεία καλλιγράφων μοναχών, οι οποίοι συνεχώς αντέγραφαν αρχαία συγγράμματα σε παπύρους και περγαμηνές. Είναι τα περίφημα σκριπτόρια.
Με αυτόν τον τρόπο δεν χάθηκε ο πνευματικός θησαυρός των αρχαίων μας προγόνων. Και ασφαλώς θα είχαμε και πολλά άλλα έργα της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, αν οι Τούρκοι κατά την άλωση της Κων/πόλεως, αλλά και των άλλων ελληνικών πόλεων, δεν είχαν παραδώσει στις φλόγες μυριάδες σπάνια χειρόγραφα...
Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα όχι μόνον δεν διώχτηκε, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά αντίθετα αποτέλεσε τη βάση της παιδείας στο Βυζάντιο.Και ενώ αυτά συνέβαιναν στην Ανατολή, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, στη Δυτική Ευρώπη κατά τον 4ο και 5ο μ.Χ. αιώνα με τη μετανάστευση και την εισβολή στις χώρες αυτές των βαρβάρων λαών, Ούννων, Γότθων, Οστρογότθων, Βησιγότθων κ.λ.π., ακολούθησε η «μεγάλη μεσαιωνική νύχτα» στη Δυτική Ευρώπη, όπου τα πάντα κινδύνευσαν να βυθιστούν.
Έτσι, η Δυτ. Ευρώπη έζησε πραγματικό σκοτεινό μεσαίωνα.Και το φως ήλθε από το Βυζάντιο.
Στο Βυζάντιο πραγματοποιήθηκε άριστα η σύζευξη Ελληνισμού και Χριστιανισμού (Ελληνοχριστιανικός και πιο συγκεκριμένα Ελληνορθόδοξος Πολιτισμός).
Από τα τέλη του 14ου αιώνα άρχισαν να καταφθάνουν στη Δυτική Ευρώπη λόγιοι και φωτισμένοι άνδρες από το Βυζάντιο. Αυξήθηκαν τις πρώτς δεκαετίες του 15ου αιώνα και κορυφώθηκε η «έξοδος» προς την Δύση μετά την άλωση της Βασιλεύουσας. Μαζί τους μετέφεραν τους πνευματικούς θησαυρούς που εδημιούργησε επί χίλια χρόνια ο Ελληνισμός της μεγάλης αυτοκρατορίας του Βυζαντίου. Το Ελληνορθόδοξο πνεύμα κατακτά την Δυτ. Ευρώπη και γίνεται η μαγιά που θα φέρει την Αναγέννηση στον Δυτικό κόσμο, αλλά και ο θεμέλιος λίθος του Παγκόσμιου Πολιτισμού της Δύσης, που επιζεί ως τις ημέρες μας...Για την προσφορά του Ελληνισμού στον Χριστιανισμό και του Χριστιανισμού στον Ελληνισμό, καθώς και για την διάσωση του Ελληνικού Έθνους υπό την Σκέπην της Εκκλησίας τα συνοψίζει σαφέστατα ο μεγάλος ιστορικός του Έθνους Κων. Παπαρρηγόπουλος:
«Το Ελληνικόν Έθνος δεν διεσώθη, τουλάχιστον δεν διέσωσε την ιστορικήν αυτού αξίαν, ειμή διά της μετά του Χριστιανισμού συμμαχίας. Αλλά, αν υπηρέτησε τον λόγον του Θεού, πολλαπλασίονα απήλαυσε παρʼ αυτού, ένεκα της διακονίας εκείνης, την ανταμοιβήν. Διότι διʼ αυτού επρωταγωνίστησεν εν τω μέσω αιώνι και διʼ αυτού ιδίως ανεκαινίσθη εν τοις νεωτέροις χρόνοις. Μέγα, λοιπόν, και υπό της Προνοίας αυτής θαυματουργηθέν μάλλον ή υπό ανθρώπων διαπραχθέν γεγονός εστιν η του Ελληνισμού κατά την Ανατολήν διάδοσις. Μέγα διά την όλην της ανθρωπότητος ιστορίαν. Μέγα διά την όλην της ελληνικής εθνότητος τύχην, διότι άπασα ημών η μετέπειτα κοινωνική, ηθική, διανοητική κατάστασις, του γεγονότος εκείνου εστίν απόρροια. Τούτου δʼ ένεκα εξεθέσαμεν οπωσούν λεπτομερώς ενταύθα τας ποικίλας αυτού περιπετείας».
Πρωινός Λόγος
