Ορισμένοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν από δυσκολίες, κακουχίες και εμπόδια. Ξεπερνούν τις αντιξοότητες και τα βάρη της εποχής ή της κοινωνίας τους και πετυχαίνουν μικρούς άθλους.
Ένας από αυτούς τους ανθρώπους είναι ο γρεβενιώτης αστροφυσικός Θανάσης Οικονόμου. Καμία από τις συνήθεις “συνθήκες επιτυχίας” δεν εκπληρωνόταν στην περίπτωσή του. Το αντίθετο. Θα ʼλεγε κανείς ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε στον πιο ακατάλληλο τόπο και χρόνο: κατά τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο σε ένα “αριστερό” κεφαλοχώρι των Γρεβενών, το Ζιάκα. Ποιος να το ʼλεγε, λοιπόν, ότι ένας άνθρωπος που πρωτοπήγε σχολείο 11 χρονών θα γινόταν αργότερα καθηγητής αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, θα συγχρωτιζόταν με τον Νιλ Άρμστρονγκ και τους άλλους σκαπανείς του διαστήματος στη NASA και σήμερα πια, 40 χρόνια αργότερα, θα έδινε ελληνικά ονόματα (“Όχι”, “Σαντορίνη”, “Πάρος”) στις περιοχές του Άρη που σαρώνουν οι... μικροί εξερευνητές του, τα ρομπότ εξερεύνησης που έχει κατασκευάσει ο ίδιος και άλλοι επιστήμονες που συνεργάζονται με την αμερικανική διαστημική υπηρεσία.
ΠΑΙΔΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ
Οι περισσότεροι μεγάλοι επιστήμονες, αν τους ρωτήσεις τι ήταν εκείνο που τους έστρεψε στην επιστήμη τους, θα σου απαντήσουν ότι από παιδιά ονειρεύονταν τα άστρα ή να λύσουν τα μυστήρια των φυσικών νόμων. Δεν ισχύει το ίδιο για τον Θανάση Οικονόμου. “Μεγάλωσα σε ένα ορεινό χωριό, στο Ζιάκα Γρεβενών, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο της κατοχής και αργότερα του εμφυλίου. Τότε ήταν δύσκολο να σκέφτεται κάποιος για το μέλλον του. Εκείνο τον καιρό το ενδιαφέρον μας ήταν πώς θα επιζήσουμε…”, μας λέει. Πώς έγινε λοιπόν η πρώτη επαφή με τα γράμματα και την επιστήμη; “Με τον εμφύλιο βρεθήκαμε στην Τσεχοσλοβακία, όπως και πολλά άλλα παιδιά. Εκεί πήγα για πρώτη φορά σχολείο. Ήμουν 11 χρονών. Λόγω της εποχής, δεν υπήρχαν σχολεία στην περιφέρειά μας. Πρώτη φορά σχολείο πήγα στην Τσεχοσλοβακία. Εκεί παρακολούθησα το γυμνάσιο, εκεί με τράβηξαν για πρώτη φορά οι φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά”. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές του αναγνώρισαν το ταλέντο του μαθητή τους και τον έστρεψαν εγκαίρως προς τη σωστή κατεύθυνση. “Με τη βοήθειά τους σπούδασα πυρηνική φυσική στην Πράγα. Τελείωσα τις σπουδές μου το 1961 και μετά έκανα τα μεταπτυχιακά μου”.
ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΙΣ ΗΠΑ
Και πώς έγινε το πέρασμα στις ΗΠΑ; “Μετακομίσαμε με την οικογένειά μου στην Αμερική το 1964. Εκεί ζούσαν ήδη δύο αδέλφια μας, οπότε αντάμωσε όλη η οικογένεια στο Σικάγο”. Αυτή τη φορά η συγκυρία δεν μπορούσε να είναι ευνοϊκότερη. Ήταν η χρυσή εποχή για τους αστροφυσικούς. Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση επιδίδονταν σε έναν ανηλεή πόλεμο για την κατάκτηση του Διαστήματος και η Σελήνη ήταν το μεγάλο πεδίο μάχης για τις δύο υπερδυνάμεις, οι οποίες γνώριζαν άριστα ότι ο νικητής θα έβλεπε το κύρος του να εκτοξεύεται και θα αποκτούσε σημαντικό προβάδισμα στον Ψυχρό Πόλεμο που διεξαγόταν στη... Γη. Ο χρόνος ήταν ο ιδανικός, όμως και οι άνθρωποι που η μοίρα έφερε στο δρόμο του ήταν επίσης αυτοί που χρειαζόταν για να απογειωθεί η καριέρα του. “Εκείνη την εποχή ήταν άγριος ο ανταγωνισμός ποιος θα καταφέρει να κατακτήσει το Διάστημα και να κατεβάσει τον πρώτο άνθρωπο στη Σελήνη. Όταν πήγα στην Αμερική και στο Σικάγο, έτυχε να βρεθώ σε μια ομάδα του Πανεπιστημίου του Σικάγου, την οποία είχε μόλις επιλέξει η NASA για να κατασκευάσει όργανα, τα οποία θα χρησιμοποιούσε στην εξερεύνηση της Σελήνης, προτού στείλει τους αστροναύτες”, θυμάται για εκείνη τη συναρπαστική εποχή. Τι ρόλο έπαιξε η ομάδα του; “Εμείς, με τις μη επανδρωμένες αποστολές, προετοιμάσαμε τις αποστολές του προγράμματος Apollo. Το δικό μας Surveyor ήταν ένα από τα πρώτα διαστημόπλοια που κατάφεραν να προσσεληνωθούν ομαλά”.
Ο ΝΙΛ, Ο ΤΣΑΡΛΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑ
Οι αστροναύτες ήταν οι ήρωες της εποχής. “Μερικούς από αυτούς τους γνώρισα και τότε και αργότερα. Τον Άρμστρονγκ, τον Τσάρλι Ντιουκ και πολλούς άλλους. Μάλιστα ένας από τους σημερινούς αστροναύτες, ο Τζον Γκρούνσφελντ, φυσικός και αυτός από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, είναι καλός μου φίλος. Είναι ο άνθρωπος που πετάει και διορθώνει το τηλεσκόπιο Hubble”. Ζήλεψε άραγε ποτέ τη δόξα τους ή την ευκαιρία που είχαν να δουν τη Γη από ψηλά; “Δεν είχα ποτέ τη φιλοδοξία να γίνω αστροναύτης. Αρκέστηκα στις μελέτες, στα όργανα που κατασκευάσαμε για διάφορες αποστολές και την έρευνα”, απαντά ο κ. Οικονόμου.
Η ΜΑΝΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΟΠΑΣΕ
Μετά το περίφημο “μικρό βήμα” του Άρμστρονγκ στη Σελήνη, το Διάστημα έγινε μανία. Όλος ο κόσμος είχε παρασυρθεί από το ντελίριο ενθουσιασμού που προκάλεσε η κατάκτηση της Σελήνης. Πολλοί φαντάζονταν ότι η πρόοδος θα ήταν αλματώδης και ότι σε λίγες δεκαετίες ο άνθρωπος όχι μόνο θα είχε κατακτήσει το ηλιακό σύστημα, αλλά θα είχε αντικαταστήσει τα αυτοκίνητα με… ιπτάμενα οχήματα. Το πνεύμα αυτό ενσαρκώνει ιδανικά το αριστούργημα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ “Οδύσσεια του Διαστήματος 2001”. Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν έτσι. Πολύ γρήγορα το διαστημικό πρόγραμμα άρχισε να χάνει υποστηρικτές και χρηματοδότηση. Σε τι οφείλεται αυτό; “Η Αμερική είχε κερδίσει το στοίχημα με τους Ρώσους. Δεν υπήρχε πλέον κίνητρο να αποδείξει κάτι. Τα πράγματα δεν ήταν ίδια με πριν”, εξηγεί ο κ. Οικονόμου, προσθέτοντας: “Εκτός αυτού, ο επόμενος στόχος θα ήταν ο Άρης. Όμως μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη είναι και πανάκριβη και τεχνολογικά πολύ δύσκολη. Γιʼ αυτό περιοριστήκαμε στις μη επανδρωμένες αποστολές”. Ερχόμαστε λοιπόν στο σήμερα και στο έργο του κ. Οικονόμου για τη NASA. Τι ακριβώς περιμένουμε να βρούμε στον Άρη; “Ο Άρης παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Πρώτα πρώτα διότι είναι ο πλησιέστερος πλανήτης. Είναι λοιπόν οπωσδήποτε ο πρώτος που θα επισκεφτεί ο άνθρωπος. Ο Άρης φέρει επίσης σημαντικές ομοιότητες με τη Γη. Γνωρίζουμε, από τις παρατηρήσεις που έχουμε κάνει, ότι ήταν εντελώς διαφορετικός στο παρελθόν. Η θερμοκρασία του ήταν πολύ υψηλότερη, σήμερα φτάνει και τους 100 με 120 βαθμούς κάτω από το μηδέν. Είχε τρεχούμενο νερό στην επιφάνεια. Η ατμόσφαιρά του ήταν επίσης πολύ πυκνότερη. Εφόσον υπάρχει τρεχούμενο νερό, ίσως να είχε και εκεί αρχίσει η ζωή. Αυτό ακριβώς θέλουμε να εξακριβώσουμε τώρα με τις μη επανδρωμένες αποστολές στον Άρη. Αλλά η πρόκληση είναι μεγάλη. Νομίζω ότι, όταν καταφέρουμε να επιστρέψουμε δείγματα από την επιφάνειά του στη Γη, για να τα μελετήσουμε, ίσως καταφέρουμε να απαντήσουμε σε ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα: Είμαστε μόνοι στον κόσμο; Υπάρχει αλλού ζωή;” Ο “ελληνικός” Άρης Ο Νιλ Άρμστρονγκ είχε προσσεληνωθεί στη “Θάλασσα της Ηρεμίας”. Η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, που αναμένεται να πραγματοποιηθεί περίπου το 2035, δεν αποκλείεται να φτάσει στη “Σαντορίνη”, στο “Όχι” ή σε κάποια από τις άλλες περιοχές του κόκκινου πλανήτη, τις οποίες ο κ. Οικονόμου έχει βαφτίσει με ελληνικά ονόματα. “Πράγματι, στον Άρη δίνουμε ονόματα, στους κρατήρες, στις πεδιάδες, στα βουναλάκια ή στα πετρώματα που βλέπουμε, για να μπορούμε να συνεννοούμαστε μεταξύ μας. Εγώ αρκετές φορές έδωσα ελληνικά ονόματα. Τώρα τελευταία, μάλιστα, στα μέρη που συναντά ένα από τα οχήματα, το Opportunity, δίνουμε ονόματα ελληνικών νησιών, ενώ σε αυτά που συναντά ένα άλλο, το Spirit, δίνουμε ονόματα από την Οδύσσεια. Έχουμε σχεδόν εξαντλήσει τα Δωδεκάνησα”. Προτού τον αποχαιρετίσουμε, δίνει την υπόσχεση ότι στο μέλλον ίσως βαφτίσει μία περιοχή του Άρη Θεσσαλονίκη. Όνειρό του το αστεροσκοπείο στα Γρεβενά Ο Θανάσης Οικονόμου δουλεύει σκληρά εδώ και δεκαετίες, όμως δεν του περνά καν από το μυαλό να αποσυρθεί από την ενεργό δράση. “Έχω πολλά προγράμματα ακόμη που τρέχουν στη NASA”, λέει χαρακτηριστικά.
Σε λίγα χρόνια όμως, ίσως και το 2012, θα έχει έναν παραπάνω λόγο να επισκέπτεται συχνότερα τη γενέτειρά του, το Ζιάκα Γρεβενών: την κατασκευή ενός υπερσύγχρονου αστεροσκοπείου στο βουνό Όρλιακα της Πίνδου, στο δημοτικό διαμέρισμα του Ζιάκα, τον τόπο καταγωγής του. Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;
“Πριν από ενάμιση χρόνο η νομαρχία έκανε μια τιμητική εκδήλωση για μένα και στις συνομιλίες που είχαμε θυμηθήκαμε τα παιδικά μου χρόνια, τον ουρανό και τʼ άστρα που βλέπαμε μικροί. Από αυτή τη συζήτηση γεννήθηκε η ιδέα να προσφέρουμε στα παιδιά σήμερα ένα τηλεσκόπιο, με το οποίο θα μπορούν να βλέπουν τα αστέρια, τους πλανήτες, το Σύμπαν. Στην αρχή μιλούσαμε μόνο για ένα εκπαιδευτικό τηλεσκόπιο, όταν όμως το μάθανε οι αστρονόμοι του ΑΠΘ και οι ερασιτέχνες αστρονόμοι, μας πλησίασαν και μας είπαν να κάνουμε κάτι πιο φιλόδοξο, για να ικανοποιήσουμε και τις δικές τους ανάγκες με ένα μεγαλύτερο τηλεσκόπιο. Η νομαρχία το δέχθηκε κι έτσι προσχωρήσαμε στις μελέτες.
Η τοποθεσία είναι από τις καλύτερες στην Ευρώπη, σε μια περιοχή με καθαρό ουρανό και καλή πρόσβαση, σε υψόμετρο 1.450 μέτρων και με την ελάχιστη φωτορύπανση στην Ευρώπη”.
Τα πράγματα πηγαίνουν πολύ καλά για την εκπλήρωση του ονείρου του κ. Οικονόμου. Ο νομάρχης Γρεβενών ανακοίνωσε προ ημερών ότι το 2010 θα ξεκινήσουν οι εργασίες των κτιριακών εγκαταστάσεων, ότι μέχρι το τέλος Οκτωβρίου θα είναι έτοιμες οι μελέτες και ότι εντός του έτους το έργο θα έχει ενταχθεί στο Δ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Έτσι για τον ίδιο θα έχει κλείσει ένας κύκλος.
Σε λίγα χρόνια ο κ. Οικονόμου θα μπορεί να αγναντεύει από τον Όρλιακα της Γης τον... Όρλιακα του Άρη. Φυσικά και πατήσαμε τη Σελήνη Δεδομένου ότι δεν έχεις κάθε μέρα την ευκαιρία να μιλήσεις με έναν άνθρωπο που έζησε από πρώτο χέρι την κατάκτηση της Σελήνης, το ερώτημα είναι ίσως αναπόφευκτο. Το θέτουμε όσο πιο διακριτικά γίνεται: “Κύριε Οικονόμου, πρόσφατα είχαμε την επέτειο των 40 χρόνων από την κατάκτηση της Σελήνης.
Δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω: Γνωρίζετε τις θεωρίες. Είναι βέβαιο ότι πατήσαμε το πόδι μας στο φεγγάρι;” Η μειλίχια φωνή του αλλάζει και προδίδει συγκρατημένη οργή, αλλά και συγκατάβαση. “Κοιτάξτε. Υπάρχουν άνθρωποι που ό,τι και αν τους πείτε δεν θα τους πείσετε ποτέ.
Είναι γελοίο να λέει κάποιος ότι δεν πήγαμε στη Σελήνη. Όλοι εμείς που εργαστήκαμε γιʼ αυτό ξέρουμε καλά τι έγινε. Εξάλλου θα ήταν αδύνατον να μείνει κρυφό ένα τέτοιο μυστικό. Σε μια διαστημική αποστολή εμπλέκονται χιλιάδες άνθρωποι. Αν όλα ήταν στημένα και η προσσελήνωση είχε γίνει σε κάποια έρημο της Αμερικής, κάποιος από όλους αυτούς θα το μαρτυρούσε”.
Γιώργος Χρηστίδης – makthes.gr
