Της Μαίρης Αδαμοπούλου
Είναι το «ελληνικό Ελντοράντο». Μετρά 118 ορυχεία διάσπαρτα σε 38 από τα νησιά του. Και η ιστορία του πηγαίνει 20.000 χρόνια πίσω. Ο λόγος για το Αιγαίο και τους τόπους από όπου από τα σπλάγχνα των νησιών ο άνθρωπος έβγαλε πολύτιμο υλικό για να χτίσει τα σπίτια του, να πλάσει τα αγάλματά του, να φτιάξει τα όπλα και τα εργαλεία του, να γιατρευτεί.
Αυτός ο μεγάλος κόσμος με τη δική του δυναμική και αυτονομία αποκαλύπτεται μέσα από μια πολυτελή έκδοση που μιλά για τα «Ορυχεία του Αιγαίου» (Εκδ. Μέλισσα) και διατρέχει την ιστορία τους από την αρχαιότητα, με έμφαση όμως στον 19ο και τον 20ό αιώνα για τα 29 από τα 38 νησιά.
Τα έγκατα των ελληνικών νησιών άρχισαν να πληγώνονται ήδη από το 18000 π.Χ. στη Θάσο στον λόφο Τζίνες, όπου έχουν εντοπιστεί οι αρχαιότερες στην Ευρώπη εξορύξεις ώχρας.
Σε τι χρησίμευε όμως η ώχρα, που ήταν περιζήτητη; Ο Πλίνιος μαρτυράει πως είναι κατάλληλη για να αποδίδονται οι σκιές στη ζωγραφική. Η κίτρινη και κόκκινη ώχρα ωστόσο- η μίλτος- χρησιμοποιούνταν από τη φαρμακευτική ώς τη ναυπηγική, καθώς εξασφάλιζε αδιαβροχοποίηση των ξύλινων σκαριών. Γι΄ αυτό και την καλύτερη, που παραγόταν στην Κέα, όπως παραθέτει ο Θεόφραστος, την έπαιρναν μονοπωλιακά οι Αθηναίοι. Και σε περίπτωση που οι Κείοι τολμούσαν να μην τηρήσουν τους όρους της συμφωνίας, τους περίμεναν σκληρές κυρώσεις.
Τα κέρδη δε από τα ορυχεία ήταν κάποτε πολύ μεγάλα. Απόδειξη η Αθήνα, η οποία χρωστάει τη δύναμή της στα μεταλλεία του Λαυρίου. Αλλά και η Σέριφος, της οποίας οι κάτοικοι έπρεπε να προσφέρουν το 10% των εσόδων τους από τα μεταλλεία τους στον Απόλλωνα. Όταν όμως εκείνοι, άπληστοι, κάποια στιγμή δεν τήρησαν το τάμα τους, οργισμένος ο θεός καταβύθισε τα μεταλλεία του Αγίου Σώστη. Κι έτσι είναι από τα ελάχιστα που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας!
Ο πλούτος των ορυχείων όμως εξακολουθούσε να προσελκύει Δημόσιο και ιδιώτες και στα νεώτερα χρόνια. Ήδη από τη δεκαετία του 1830 θεσπίζεται ειδική νομοθεσία για εκμετάλλευση των ορυχείων από το Δημόσιο και το 1861 ψηφίζεται μεταλλευτική νομοθεσία για τις παραχωρήσεις σε ιδιώτες.
Την περίοδο 1870-1907-τη χρυσή εποχή των μεταλλείων- διπλασιάζεται ο πληθυσμός της Σερίφου, ενώ τα εργατικά ατυχήματα και οι δύσκολες συνθήκες προκαλούν τη μυθικών διαστάσεων απεργία των εργατών το 1916, που χαρακτηρίστηκε «το πρώτο ελληνικό σοβιέτ».
Ταλκ από τον... τάλκηΑπρόσιτα μοιάζουν τα περισσότερα «προϊόντα» των ορυχείων, καθώς μοιάζουν πάντα βαριά, δύσχρηστα και κρυμμένα πίσω από επιστημονικά ονόματα. Κι όμως τα περισσότερα μάς λύνουν τα χέρια καθημερινά κι ας μην ξέρουμε καλά καλά ούτε το όνομά τους, όπως προκύπτει από τις σελίδες του βιβλίου.
Ο γνωστός μας λιγνίτης- καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και λιπασμάτων- προέρχεται από φυτά.
Το ταλκ προέρχεται από το μαλακό πυριτικό ορυκτό του μαγνησίου, τον τάλκη, που αξιοποιείται επίσης στη βυρσοδεψία και τη σχοινοποιία. Τα τοιχώματα στις διώρυγες της Κορίνθου και του Σουέζ έχουν φτιαχτεί από θηραϊκή γη, ένα προϊόν ηφαιστειακών εκρήξεων, που από την αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή προκυμαίων και κυματοθραυστών.
Το θείο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για απολυμαντικούς σκοπούς και από τον Μεσαίωνα για την παρασκευή πυρίτιδας και ως εντομοκτόνο, ενώ σήμερα έχει χρήσεις στην πολεμική βιομηχανία και την παραγωγή ελαστικών.
Tην έκδοση, που χαρτογραφεί και καταγράφει την ιστορία των νησιωτικών ορυχείων (εκτός Εύβοιας και Κρήτης) υπογράφουν οι Δήμητρα Μαυροκορδάτου, Λίνα Μενδώνη, Μαρία Μπαλοδήμου, Νίκος Μπελαβίλας, Λήδα Παπαστεφανάκη, Αντώνης Φραγκίσκος.
