Έρωτες παντού, Ερωτες για πάντα

Η σφαιρικότερη έως σήμερα έκθεση με θέμα τον ερωτισμό στην αρχαία Ελλάδα εγκαινιάστηκε χθες στο Κυκλαδικό Μουσείο

Κείμενο: ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

Μικρές πήλινες ή μαρμάρινες φιγούρες που ανοίγουν με χάρη τα φτερά τους τοξεύουν τα ανυποψίαστα θύματα, κάνουν αταξίες (τέτοιες που επισύρουν την τιμωρία από τη μητέρα τους), αγκαλιάζουν θερμά το ταίρι τους, την Ψυχή, αλλά και κάποτε τη βασανίζουν. Πλημμυρίζει από αυτές τις πανέμορφες φιγούρες το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Ερωτες παντού, Ερωτες για πάντα.

«Ο Ερως από τη “Θεογονία” του Ησίοδου στην ύστερη αρχαιότητα» είναι ο τίτλος της έκθεσης που εγκαινιάστηκε χθες το βράδυ, παρουσιάζοντας στην Ελλάδα τον θεό Ερωτα στη σφαιρικότερη ανάγνωση που έχει γίνει ποτέ. Γιατί οι πτυχές του Ερωτα είναι πολλές, φιλοσοφικές και πνευματικές, αλλά και καθαρά ρεαλιστικές και καθημερινές. Και στην έκθεση καμία δεν υπολείπεται της άλλης. Βαθιά ερωτική, ενίοτε και τολμηρή είναι αυτή η έκθεση, η οποία κατορθώνει ωστόσο χάρη στην απαλλαγμένη από ενοχές αλλά και από προκλήσεις προσέγγισή της να προσφέρει στον επισκέπτη την ομορφιά της αρχαίας τέχνης αφενός και ένα πλήθος πληροφοριών αφετέρου.

Οπως είπε άλλωστε χθες ο διευθυντής του μουσείου καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης, επιμελητής της έκθεσης με τη συνεργασία του αρχαιολόγου κ. Γιώργου Τασούλα, «ήταν ένα τόλμημα που επέβαλλε την πιο τίμια προσέγγιση που γίνεται». Στόχος που πραγματοποιείται μέσα από τα 272 έργα μιας μακράς περιόδου, από τον 6ο αιώνα π.Χ. ως τον 4ο αιώνα μ.Χ., τα οποία έφθασαν στην Αθήνα από 50 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Πρόκειται για αναπαραστάσεις του Ερωτα σε όλες τις μορφές με τις οποίες τον αντιλαμβάνονταν οι Ελληνες- ως θεϊκό πρόσωπο, ως ανθρώπινη αξία και ως καθημερινή πράξη- και οι οποίες αποδίδονταν σε ειδώλια, ανάγλυφα και γλυπτά, απεικονίσεις αγγείων (είναι και οι πληρέστερες καταγραφές), σφραγίσματα, κοσμήματα, αντικείμενα καθημερινής ή λατρευτικής χρήσης.

Ερως ο κάλλιστος, ο λυσιμελής (αυτός που σου παραλύει τα μέλη), ο πυρίδρομος (που αφήνει φωτιά στο πέρασμά του), ο γλυκύπικρος, ο αβρός, ο τακερός (που σε κάνει να λιώνεις), ο διφυής (που έχει δύο φύσεις), ο αλγεσίδωρος (που φέρνει πόνο), ο σχέτλιος (ο ανελέητος), ο ανίκατος (ο ακαταμάχητος), αλλά και χρυσόπτερος (ο Ανακρέων αναφέρει κατηγορηματικά ότι τα φτερά του ήταν χρυσά) είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς των αρχαίων Ελλήνων για τον γιο της Αφροδίτης. Και παρ΄ ότι η απεικόνισή του με ανθρώπινη μορφή μάλλον άργησε να εμφανισθεί, τον 6ο αιώνα π.Χ. συγκεκριμένα, έκτοτε η επικράτησή του υπήρξε αδιαμφισβήτητη.

Η έκθεση ξεδιπλώνεται σε εννέα ενότητες, οι οποίες παραπέμπουν, όπως είπε ο κ. Σταμπολίδης, στις εννέα σφαίρες της πλατωνικής μουσικής θεωρίας που εδράζεται στα παλαιότερα σχήματα του Πυθαγόρα, αλλά και στον αριθμό των Μουσών: Ερως και Αφροδίτη, Ιδιότητες και δραστηριότητες του Ερωτα, Ερωτες και γάμοι θεών και ηρώων, Ερωτες και γάμοι θνητών, Ερωτες που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας, Αγοραίοι έρωτες, Ομοιοι έρωτες, Βουκολικοί έρωτες, Ιθυφαλλικές θεότητες και φαλλικά σύμβολα.

Το μαρμάρινο άγαλμα του Ερωτα τοξότη, που ήρθε από το Λούβρο, το μαρμάρινο επίσης σύμπλεγμα του Ερωτα και της Ψυχής που ετοιμάζονται να ανταλλάξουν φιλί (από τα Μουσεία του Καπιτωλίου της Ρώμης), το μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει την ερωτική συνεύρεση της Λήδας με τον Δία μεταμορφωμένο σε κύκνο, ένας μικρός μαρμάρινος Ερωτας που κοιμάται ήσυχα σε ένα καλάθι με άνθη, το χάλκινο ειδώλιο του θεού που κλαίει γιατί στους καρπούς του φέρει δεσμά είναι μερικά από τα ωραιότερα έργα της έκθεσης. Μένει ο καθένας να ανακαλύψει τα «δικά» του. Να σημειωθεί ότι η έκθεση πραγματοποιείται χάρις στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και με την υποστήριξη της Cosmote, ο κατάλογος χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, ενώ η εφημερίδα «Το Βήμα» και το in. gr είναι χορηγοί επικοινωνίας, όπως και η ΕΡΤ. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 5 Απριλίου 2010.

Ερωτικές συνευρέσεις... στον όροφο

Αρχέγονο στοιχείο της δημιουργίας κατά τον Ησίοδο, ο έρωτας παρουσιάζεται στον όροφο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης μέσα από αντικείμενα που απεικονίζουν τις μορφές της ερωτικής πράξης κατά την αρχαιότητα. Είναι σκηνές ένωσης θεών, ηρώων και ανθρώπων, αναπαραστάσεις ρεαλιστικές για ένα βασικό κομμάτι της ζωής, που δεν είχε λόγο- ή τουλάχιστον τους ίδιους με τους σημερινούς λόγους- να κρύβεται. Αλλοι κανόνες, άλλα ήθη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και τότε νόμοι που καθόριζαν το πρέπον και το μη πρέπον. Εδώ βρίσκονται πάντως όλες οι απαντήσεις για το σεξ στην αρχαιότητα: Η ερωτική συνεύρεση μεταξύ ετεροφύλων αλλά και ομοφύλων, με τον διαχωρισμό μάλιστα ανάμεσα στην επιτρεπτή ερωτική στάση μεταξύ δύο ανδρών και στην τιμωρούμενη από τον νόμο, επίσης ο αγοραίος έρωτας και τα διαφορετικά είδη στα οποία ανήκαν οι πόρνες- εδώ βρίσκεται και η αναπαράσταση ενός δωματίου πορνείου της Πομπηίας-, περιπτώσεις κτηνοβασίας και, τέλος, οι ιθυφαλλικοί θεοί και τα φαλλικά ομοιώματα, που σήμερα μπορεί να σοκάρουν, στην αρχαιότητα όμως ήταν πλήρως αποδεκτά αποτροπαϊκά σύμβολα για το κακό ή και σύμβολα ευγονίας. Αν και είναι αναμενόμενο ότι οι σκηνές ερωτικής συνεύρεσης θα συγκεντρώσουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του κοινού, στο τμήμα αυτό της έκθεσης μπορεί επίσης να απολαύσει κανείς την αμεσότητα του σχεδίου των αρχαίων εικονογράφων ή να χαμογελάσει με το χιούμορ- όπως διαβάζεται σήμερα- των αγγειοπλαστών. Αλλωστε δεν εκτίθεται τίποτε που να μην είναι γνωστό στον άνθρωπο από καταβολής κόσμου.