Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης γεννήθηκε το 1860 στο Βαθύ Σάμου. Αρχικά σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με ανώτερες σπουδές Αρχαιολογίας στην Γερμανία. Συμμετείχε σε αρκετές ανασκαφές στην Ελλάδα με κυριότερη αυτή της Αρχαίας Μεσσήνης, όπου είχε τεθεί επικεφαλής. Στην πολιτική εισέρχεται όταν το 1900 επιστρέφει στην Τουρκοκρατούμενη γενέτειρα του Σάμο και χάρις τις φιλελεύθερες και ριζοσπαστικές του ιδέες, εκλέχθηκε αντιπρόσωπος στο συμβούλιο του νησιού, σε ένα θεσμό αυτοδιοίκησης που μαζί με άλλα προνόμια είχαν δοθεί από την Πύλη το 1832 ως αντίδωρο για την παραμονή της Σάμου υπό την επικυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Σοφούλης ως νέος πολιτικός απαίτησε από τις Οθωμανικές Αρχές, την πλήρη και κατά γράμμα εφαρμογή της οργανικής διατάξεως του 1832, με ταυτόχρονη παροχή και νέων πολιτικών ελευθεριών στην Σάμο. Ο Σουλτάνος απάντησε στις αρχές του 1908 με τον διορισμό του αδιάλλακτου Α. Κοπάση ως ηγεμόνα του νησιού και την αποστολή στρατού κατά παράβαση του Οθωμανικού οργανικού νόμου. Ο Σοφούλης με τους υποστηρικτές του αντιστάθηκαν ενόπλως στο Άνω Βαθύ κατά των Τούρκων στρατιωτών, αλλά τελικά αναγκάστηκαν όλοι να αποχωρήσουν στην Αθήνα.
Επί τέσσερα χρόνια ο Σοφούλης οργάνωνε στην Αθήνα ένα εκστρατευτικό σώμα για να επιστρέψει και να απελευθερώσει την Σάμο. Η ευκαιρία του δόθηκε όταν στις 9 Μαρτίου 1912 δολοφονήθηκε από τον Μακεδόνα Στ. Μπαρέτη ο Κοπάσης, ενώ λίγους μήνες μετά ξέσπασε ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος. Ο Σοφούλης με ένα μικτό τμήμα από Κρητικούς οπλαρχηγούς (Δημητρακάκης, Καούδης, Νικολούδης) Ικάριους και Σαμιώτες των Αθηνών, αποβιβάστηκε στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Μετά από αρκετές μικρές συγκρούσεις, ο Τουρκικός στρατός αποχώρησε από την Σάμο, που εξέλεξε στις 30 Σεπτεμβρίου 1912 τον ελευθερωτή της Θεμιστοκλή Σοφούλη ως γενικό αντιπρόσωπο και πληρεξούσιο της. Ο Ά Βαλκανικός πόλεμος που ξέσπασε ένα μήνα μετά κατακύρωσε την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα.
Ο Σοφούλης παρέμεινε πρόεδρος της προσωρινής Κυβερνήσεως της Σάμου ως τις 2 Μαρτίου 1913, όταν και τελικά έγινε και επισήμως η ένωση του νησιού με την Ελλάδα. χάρις το κύρος που είχε αποκτήσει από τις εθνικές υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Σάμο, τοποθετήθηκε στις 2 Απριλίου 1914 από τον Βενιζέλο Γενικός διοικητής Μακεδονίας, μια θέση πολύ σημαντική και κρίσιμη για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Η πρώτη διάσταση απόψεων Βενιζέλου - Βασιλιά Κωνσταντίνου για την Εκστρατεία των Δαρδανελίων τον οδήγησε σε παραίτηση και στην προσχώρηση του στους Φιλελευθέρους με τους οποίους εκλέχθηκε βουλευτής Σάμου το 1915.
Ακολούθησε τον Βενιζέλο στην φυγή του στην Θεσσαλονίκη και μάλιστα ανέλαβε υ
πουργός εσωτερικών στην Κυβέρνηση της "Εθνικής ¨Άμυνας". Όταν συνέβησαν τα γεγονότα της Χαλκιδικής με την ενεργό αντίσταση της πλειοψηφίας του πληθυσμού στην στρατολογία της "Άμυνας", κατάφερε χάρις την αξιοπρεπή και μετριοπαθή του στάση να εξομαλύνει την κατάσταση ειρηνεύοντας την περιοχή. Όταν το 1917 οι Βενιζελικοί ανέλαβαν την εξουσία και με αντισυνταγματικά βασιλικά διατάγματα κήρυξαν άκυρες τις προηγούμενες εκλογές επαναφέροντας την προηγούμενη βουλή Βενιζελικής πλειοψηφίας (γνωστή και ως "βουλή των "Λαζάρων"), ο Σοφούλης ανέλαβε πρόεδρος του σώματος του οποίου ο ανώμαλος βίος παρατάθηκε με ουσιαστικά αντισυνταγματικά διατάγματα ως το 1920.
Ο Σοφούλης ως πρόεδρος της βουλής των λαζάρων μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, προσφώνησε τον Βενιζέλο ως "νέο Περικλή της Ελλάδος", ενώ προώθησε το ψήφισμα που ανακήρυξε τον Βενιζέλο "άξιο τέκνο της πατρίδος". Στις εκλογές όμως του 1920 δεν κατάφερε καν να εκλεγεί βουλευτής στην γενέτειρα του Σάμο. Εκλέχθηκε εκ νέου βουλευτής στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση και ως αρχηγός μικρής κοινοβουλευτικής ομάδας, πρωτοστάτησε στην πρώτη έκπτωση του θεσμού της Βασιλείας στην Ελλάδα. Αμέσως μετά όμως ακολούθησε μια έκρυθμη και ανώμαλη πολιτικά περίοδος που συνδέθηκε με πλήρη ακυβερνησία και συνεχή στρατιωτικά κινήματα από Βενιζελικούς αξιωματικούς.
Εν μέσω μιας τέτοιας κατάστασης, τον Ιούλιο του 1926 ανέλαβε πρωθυπουργός για πρώτη φορά για μόλις τρεις μήνες. Η κυβέρνηση του αυτή, αποκλήθηκε από τον πολιτικό του αντίπαλο Παπαναστασίου "κυβέρνησις θερινών διακοπών". Και πραγματικά η κυβέρνηση αυτή δεν είχε τίποτε ουσιαστικό να επιδείξει, καθώς ο Σοφούλης είχε καταστεί όμηρος των αξιωματικών του Ναυτικού που είχαν στασιάσει, είχαν καταλάβει τα πλοία και τον ναύσταθμο Σαλαμίνας και εκβίαζαν με εξευτελιστικό τρόπο την κυβέρνηση να κάνει δεκτά αιτήματα που αφορούσαν την επετηρίδα τους.
Όταν ξέσπασε και επιβλήθηκε το περίφημο κίνημα του Παγκάλου, ο δικτάτορας εμφανίστηκε στην Δ΄ εθνοσυνέλευση και ζήτησε ψήφο...εμπιστοσύνης που θα νομιμοποιούσε και επίσημα το ένοπλο πραξικόπημα του. Ο Σοφούλης με τον Γεώργιο Παπανδρέου ήταν οι μόνοι που διασώθηκαν από τον εξευτελισμό αυτό, αρνούμενοι την ψήφο τους. Ο Σοφούλης εξήγησε πολύ λογικά ότι δεν είναι δυνατόν αιρετό σώμα να εγκρίνει μια παράνομη στρατοκρατική κυβέρνηση που λίγες ώρες πριν είχε καταλύσει την νόμιμη! Η αντρίκια αυτή στάση τον οδήγησε σε εκτοπισμό για όσο χρόνο ο Πάγκαλος βρισκόταν στην εξουσία.
Η αντίσταση του στην δικτατορία, αύξησε το γόητρο του πανελλαδικώς. Στην βουλή που εκλέχθηκε στις ελεύθερες και άψογες εκλογές του 1926, ήταν πρόεδρος με ομόφωνη γνώμη όλων των κομμάτων (πλην ΚΚΕ φυσικά). Με την επιστροφή του Βενιζέλου το 1928, ήταν μέλος της κυβέρνησης του ως το 1930 και μετά πρόεδρος βουλής ως το 1933. Μετά την αποτυχία του βενιζελικού κινήματος του 1935 και την φυγή του Βενιζέλου στην Γαλλία, ανέλαβε αρχηγός των Φιλελευθέρων και προσπάθησε να ομαλοποιήσει την πολιτική κατάσταση, αποδεχόμενος επισήμως την παλινόρθωση του στέμματος και λαμβάνοντας μέρος στις εκλογές. Το όνομα του όμως συνδέθηκε με το περίφημο σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα. Επειδή τα δύο μεγάλα κόμματα (Λαϊκοί - Φιλελευθεροι) είχαν ίση κοινοβουλευτική δύναμη, οι 10 βουλευτές του ΚΚΕ είχαν ρυθμιστικό ρόλο στον σχηματισμό Κυβέρνησης. Με το μυστικό αυτό σύμφωνο, οι βουλευτές του ΚΚΕ ανέλαβαν να ψηφίσουν τον Σοφούλη για πρόεδρο Βουλής, υπό τον όρο ότι αυτός θα ικανοποιούσε διάφορα φιλολαϊκά αιτήματα τους. Με αυτό τον τρόπο ο Σοφούλης εκλέχθηκε πρόεδρος βουλής, ξεσηκώνοντας όμως έναν μεγάλο πολιτικό σάλο που οδήγησε στην ματαίωση της συνολικής εφαρμογής των όρων του συμφώνου.
Σε μια προσπάθεια να εξευμενίσει την κοινή γνώμη ο Σοφούλης στήριξε την κυβέρνηση Μεταξά στην βουλή παρέχοντας ψήφο ανοχής, ε
θελοτυφλώντας για τις πραγματικές προθέσεις του. Η κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου με την σύμφωνη γνώμη του Βασιλιά Γεώργιου Β΄ τον εξέπληξε. Ακολούθησε ο εκτοπισμός του, όπως και όλων των πολιτικών, από την 4η Αυγούστου ως το 1940.
Στην Κατοχή έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Αρχικά ταλαιπωρήθηκε καθώς έμεινε χωρίς στέγη όταν οι Γερμανοί επίταξαν τα περισσότερα ξενοδοχεία της Αθήνας. Από ένα διαμέρισμα στην οδό Δημοκρίτου όπου κατέληξε μετά από περιπλανήσεις, ταλαιπωρίες και περιπέτειες, ο Σοφούλης έλαβε μέρος σε μυστικές αντιστασιακές οργανώσεις και ήρθε σε επαφή με τους Συμμάχους μας στην Μέση Ανατολή. Σε μηνύματα του στην Μέση Ανατολή κατηγορούσε ευθέως το ΕΑΜ ως προπέτασμα του ΚΚΕ, που έχει ως στόχο την αποσταθεροποίηση της υφιστάμενης κοινωνικής οργάνωσης. Επειδή όλοι οι π
αλιοί πολιτικοί της Ελλάδος παρακολουθούνταν, οι δραστηριότητες του Σοφούλη έγιναν αμέσως γνωστές στις Κατοχικές Αρχές. Έτσι συνελήφθη από τους Γερμανούς το 1944 και φυλακίστηκε στο Χαϊδάρι ως το τέλος του πολέμου.
Εν μέσω των "Δεκεμβριανών" ο Σοφούλης δημιούργησε μεγάλη πολιτική κρίση, κατηγορώντας τον Παπανδρέου για υποχωρητικότητα έναντι των κομμουνιστών, που οδήγησε στο πραξικόπημα τους. Ο Παπανδρέου παραιτήθηκε εν μέσω πολέμου ζητώντας την κάλυψη των υπουργών του και των Βρετανών. Το 1945, με την στήριξη των Βρετανών που ζητούσαν έναν μετριοπαθή πολιτικό να καταλαγιάσει τα πάθη, ο Σοφούλης ορκίστηκε εκ νέου πρωθυπουργός και διοργάνωσε τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, προσπαθώντας να επιβάλλει έναν ομαλό πολιτικό βίο στην Χώρα. Στις εκλογές αυτές όμως, οι "φιλελεύθεροι" συνετρίβησαν εκλέγοντας μόνο 46 βουλευτές. Ακολούθησε το δημοψήφισμα για το πολιτειακό στο οποίο ο Σοφούλης υποστήριξε με πείσμα την Αβασίλευτη Δημοκρατία (σε αντίθεση με άλλους κεντρώους πολιτικούς), αλλά αποδέχτηκε το τελικό αποτέλεσμα που επέβαλλε την επιστροφή του Βασιλιά Γεώργιου Β΄ από την Αγγλία.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1947, ο Σοφούλης ανέλαβε για τρίτη και τελευταία φορά Πρωθυπουργός Κυβέρνησης "Φιλελευθέρων" εν μέσω εμφυλίου πολέμου και μεγάλων δυσκολιών, με την πολιτική στήριξη του Λαϊκού κόμματος του Ντίνου Τσαλδάρη που είχε πλειοψηφήσει στις εκλογές. Ο Σοφούλης ήταν υπέρ μιας πολιτικής κατευνασμού έναντι του ΚΚΕ. Το πρώτο του πολιτικό μέτρο που πήρε όταν ανέλαβε καθήκοντα, ήταν μια κήρυξη αμνηστίας προς όλους τους ενόπλους κομμουνιστές της υπαίθρου, που δυστυχώς όμως δεν εισακούστηκε.
Παρά την προχωρημένη ηλικία του και κάποια σοβαρά προβλήματα υγείας, ο Σοφούλης επέδειξε πυγμή και αξιοπρόσεκτη δραστηριότητα στην προσπάθεια του να συντρίψει τους κομμουνιστές, όταν οι τελευταίοι δεν έδειξαν θέληση για συμβιβασμό. Τον Σεπτέμβριο του 1948 μάλιστα, ο 88χρονος Σοφούλης μετέβη αεροπορικώς στην Καστοριά για να εμψυχώσει τις μονάδες του Ελληνικού στρατού που είχαν δεχθεί αιφνιδιαστική επίθεση από τους κομμουνιστές. Η τελευταία σημαντική του πρωτοβουλία ήταν ο ορισμός του Παπάγου ως αρχιστράτηγου των ενόπλων δυνάμεων με αυξημένες αρμοδιότητες. Ο διορισμός αυτός αποκατέστησε την ενότητα διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων και συνέβαλε στην τελική τους νίκη.
ΠΗΓΕΣ
-Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ
-Ιστορία των Ελλήνων, τ. 13, εκδ Δομή
-Σπ. Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της συγχρόνου Ελλάδος (1924-1932)
http://samosold.blogspot.com/2009/04/blog-post.html (πανέμορφο φωτογραφικό χρονικό από τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Σάμο, το συνιστώ ανεπιφύλακτα)
http://www.vathi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=40&Itemid=35 (αρκετά διαφωτιστική πηγή για το πρώτο στάδιο της πολιτείας του Σοφούλη)
http://www.tharrosnews.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=24205 (για το ανασκαφικό έργο του Σοφούλη)
http://el.wikipedia.org/θεμιστοκλής σοφούλης (αρκετά ενδιαφέρον για τα πρώτα χρόνια της πολιτικής σταδιοδρομίας του Σοφούλη)
Ι. Β. Δ.
