| Το κρανίο της «Μύρτιδος» που πέθανε στον μεγάλο λοιμό του 430 π.Χ. και ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές του Κεραμεικού, «ξαναγεννήθηκε» στα εργαστήρια αποκαλύπτοντας τη μορφή και τα χαρακτηριστικά των προγόνων μας |
Μύρτις: πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν. Η ανάπλαση του προσώπου μιας νεαρής κοπέλας, που πέθανε στον μεγάλο λοιμό το 430 π.Χ., φέρνει στο φως για πρώτη φορά μια μορφή από την Αρχαία Αθήνα. Το πρόγραμμα ανάπλασης του προσώπου της αποτελεί μια πρωτοποριακή διεθνώς προσπάθεια, που ξεκίνησε από τα αρχαιολογικά ευρήματα μιας ανασκαφής στον Κεραμεικό.
Στην τεχνική του Φιλίππου Β’. Το πρόσωπο της Μύρτιδος θα παρουσιαστεί στο Μουσείο της Ακρόπολης στις 9 Απριλίου από τον επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη.
Πριν από πέντε χρόνια ευρήματα του DNA στην ανασκαφή πιστοποίησαν ότι το μικρόβιο που προκάλεσε τον αρχαίο λοιμό ήταν ο παράγων της σαλμονέλας, μικρόβιο υπεύθυνο για την εκδήλωση τυφοειδούς πυρετού. Η ανακοίνωση έκανε τον γύρο του κόσμου με δημοσιεύσεις σε δεκάδες έντυπα, από την «Washington Post» και τη «Figaro» μέχρι τους «Times».
Σήμερα, μια νέα έρευνα φέρνει στο προσκήνιο με τη χρήση της νέας τεχνολογίας τη μορφή που είχε μια νεαρή Αθηναία, η οποία έζησε πριν από 2.400 χρόνια.
«Ολα άρχισαν από μια ανασκαφή το 1995 στον Κεραμεικό. Ενα από τα ευρήματα ήταν το παιδικό κρανίο στο οποίο δόθηκε το όνομα Μύρτις. Το κρανίο αυτό φέρει χαρακτηριστικά θήλεος ατόμου και πρόκειται για το μοναδικό που διατηρεί τη μόνιμη οδοντοφυΐα συγχρόνως με μέρος από τη νεογιλή. Ο τάφος χρονολογήθηκε μεταξύ 430-426 π.Χ., την εποχή που ξέσπασε ο λοιμό της Αθήνας, «η φοβερή επιδημία που σκότωσε τον Περικλή και αποδεκάτισε περίπου το 1/3 των κατοίκων της πόλης», λέει στο «Εθνος της Κυριακής» ο κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης, που προχώρησε στην υλοποίηση μιας παλιάς του ιδέας, την ανάπλαση ενός προσώπου που έζησε στην Αρχαία Αθήνα.
«Ακολουθήσαμε το μοντέλο και την τεχνική που χρησιμοποίησαν Αγγλοι επιστήμονες για το πρόσωπο του Φιλίππου Β’. Ομως, η δική μας έρευνα ήταν πρωτοποριακή, διότι είχαμε στη διάθεσή μας το κρανίο ακέραιο, τόσο με την άνω όσο και την κάτω γνάθο, κάτι που είναι σπάνιο».
Το πρώτο στάδιο των εργασιών πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο που παραχώρησε το θεραπευτικό ινστιτούτο «Εγκέφαλος», με τον ακτινολόγο κ. Παναγιώτη Τούντα. Το κρανίο πέρασε από σκανάρισμα στον αξονικό τομογράφο και τα στοιχεία εστάλησαν στο ΤΕΙ Κρήτης. Εκεί η ομάδα των κ. Μαραβελάκη και Αντωνιάδη δημιούργησε ένα μοντέλο, ένα πιστό αντίγραφο του αρχαίου κρανίου.
Επάνω σε αυτό έγινε τελικά στη Σουηδία η ανάπλαση του προσώπου που είχε η Μύρτις, από τον ειδικό γλύπτη Οσκαρ Νίλσον, και αυτή η διεργασία διήρκησε οκτώ μήνες.
Τα ρούχα της Μύρτιδος είναι από λινό, όπως τα υφάσματα της εποχής, σε φυσικό γαιώδη χρωματισμό χωρίς προσμείξεις. Το ένδυμα έραψε η κ. Ελένη Κλημογιάννη βάσει ειδικού σχεδίου.
Μετά την επίσημη παρουσίαση θα εγκαινιαστεί έκθεση (15/4) στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή και στη συνέχεια η Μύρτις θα ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα καθώς και στο εξωτερικό.
Ο αρχιτέκτονας της έκθεσης
Θα παρουσιαστεί με πρωτότυπο τρόπο για να γίνει ελκυστική στον επισκέπτη
«Είναι ένα «βαρύ» επιστημονικό θέμα που πρέπει να καταστεί ελκυστικό από τον μέσο επισκέπτη και να παρουσιαστεί με καινοτόμο τρόπο, καθώς πρόκειται για μια έρευνα που είναι πρωτότυπη για τα παγκόσμια δεδομένα», λέει ο κ. Χ. Χάιτας, αρχιτέκτων - μουσειολόγος, που, μαζί με την κ. Αναστασία Κάλλου, έχει αναλάβει την έκθεση.
«Ορίσαμε τρεις ενότητες. Πρώτη είναι η ανασκαφή ως αρχή του νήματος, προκειμένου να καταλάβει ο επισκέπτης ότι αυτό το κοριτσάκι ήταν ένα ανθρώπινο κατάλοιπο που βρέθηκε σε μια σωστική ανασκαφή.
Δεύτερο στάδιο είναι η ερευνητική διαδικασία, πώς, δηλαδή, από τη μελέτη κρανίων έγιναν αναλύσεις δοντιών και σύγκριση του DNA ώστε να ταυτοποιηθεί το μικρόβιο του 5ου αιώνα π.Χ. με σημερινά δείγματα του ιού. Υστερα είναι η διαδικασία της ανάπλασης και πώς καταφέρνουμε να γνωρίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει ένα κρανίο, το οποίο με την ανάπλαση αποκτά ταυτότητα.
Στόχος είναι να περάσουμε μηνύματα μέσα από βιωματικό τρόπο.
Στην ανασκαφή θα τοποθετηθεί «eye floor» (διαδραστικό πάτωμα), όπου ο επισκέπτης θα βλέπει το χώμα και, καθώς περπατά, θα αποκαλύπτονται πληροφορίες. Καθώς περιδιαβαίνει τον χώρο, θα παρατηρεί μια εξελισσόμενη εικόνα. Ειδικά παζλ θα αποκαλύπτουν πληροφορίες για το DNA, προκειμένου να κατανοήσει τις διαδικασίες ανάλυσης και την ταύτιση του αρχαίου με το σύγχρονο. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούμε επίσης να βοηθήσουμε τους γονείς ώστε να απαντούν στις ερωτήσεις των παιδιών.
Τέλος, η ανάπλαση αποτελεί ένα σοκ που περνά στον επισκέπτη: το πρόσωπο, το μπούστο, το φόρεμα, τα μαλλιά και το χτένισμα μέσα από έναν θεατρικό φωτισμό και πρωτότυπη μουσική».
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
Με τον αξονικό τομογράφο φτιάξαμε ακριβές αντίγραφο του αρχαίου κρανίου
«Εμείς υλοποιήσαμε στην τρισδιάστατη μορφή, το κρανίο της αρχαίας Μύρτιδος. Κάναμε τριών διαστάσεων ανασύνθεση, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί το μοντέλο ως βάση για να γίνει η αναπαράσταση της αρχαίας μορφής και επάνω σε αυτό το πρόπλασμα να χτιστεί η μορφή της», εξηγεί ο κ. Μανώλης Μαραβελάκης, καθηγητής Εφαρμογών στο ΤΕΙ Κρήτης.
«Παίρνουμε τα δεδομένα από τον αξονικό τομογράφο και τα μετατρέπουμε σε αναπαράσταση, αρχικά σε ψηφιακή μορφή και μετέπειτα σε μορφή μοντέλου. Οταν ξεκινήσαμε πριν από δύο χρόνια, ήταν μια δύσκολη τεχνική, σήμερα με την τεχνολογική εξέλιξη γίνεται αυτόματα από αξονικούς τομογράφους.
Στη συνέχεια «εκτυπώθηκε» η τρισδιάστατη εικόνα και δημιουργήσαμε το κρανίο εκ τους μηδενός ένα ακριβές αντίγραφο του αρχαίου κρανίου».
Οπως λέει ο κ. Μαραβελάκης, είναι ελάχιστα διεθνώς τα αντίστοιχα προγράμματα που έχουν υλοποιηθεί, ενώ το ίδιο το εργαστήριο των ΤΕΙ Κρήτης είχε κάνει μια ανάλογη εργασία και βραβεύτηκε για την αναπαράσταση μινωικού κρανίου.
Η τελική μορφή του προσώπου δόθηκε από τον Σουηδό γλύπτη και ειδικό μοντελίστ κ. Οσκαρ Νίλσον, ο οποίος έχει κάνει την ανάπλαση στα πρόσωπα των θυμάτων του πλοίου Βάσσα που βούλιαξε τον 15ο αιώνα. Πρόκειται για μια ειδική τεχνική με καρφίδες σε διάφορα σημεία του κρανιακού μοντέλου και ενδείξεις του πάχους και της μυϊκής μάζας. Σιγα σιγά συνθέτει τους μυς του προσώπου, χτίζει τα μυϊκά στρώματα και φτιάχνει το κρανίο και τοποθετεί μάτια σε καστανή απόχρωση. Το υλικό για το δέρμα ήταν αρχικά πηλός και μετέπειτα ειδική ρητίνη, απομίμηση του ανθρωπίνου δέρματος. Υστερα τοποθετούνται μαλλιά, βλεφαρίδες, φρύδια σε καστανή απόχρωση, ανάλογη με τα μάτια.
ΦΩΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΛΟΙΜΟΥ
Η ανάλυση στα δόντια έδειξε πως το μικρόβιο ήταν σαλμονέλα
Το DNA από τα δόντια όσων χάθηκαν από τη μυστηριώδη ασθένεια, την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες, καθώς η ταυτοποίηση του αρχαίου λοιμού με τον τυφοειδή πυρετό και οι μεταλλάξεις του ιού προσφέρουν ελπίδα για ανάπτυξη φαρμάκων.
Η πρωτοποριακή έρευνα βασίστηκε στα ευρήματα σκελετικού υλικού στον Κεραμικό, με λείψανα κάπου 150 ανθρώπων που έζησαν και πέθαναν την περίοδο της πολιορκίας της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες.
Στα εργαστήρια Μοριακής Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής εντοπίστηκαν ίχνη από τα μικρόβια στον πολφό τριών δοντιών (εσωτερική κοιλότητα του δοντιού που περιέχει ιστούς, αγγεία και τα νεύρα που διατηρούν ζωντανό το δόντι).
«Η έρευνα έδειξε θετική αντίδραση στον μικροβιακό παράγοντα της σαλμονέλας, ένα μικρόβιο υπεύθυνο για την εκδήλωση τυφοειδούς πυρετού», εξηγεί ο κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Εχει αποδειχτεί ότι τα δόντια διατηρούνται ακέραια για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με το περιεχόμενό τους στεγανό και ανεπηρέαστο από το εξωτερικό περιβάλλον. Συνεπώς η ανάλυση του DNA από τον πολφό μπορεί να οδηγήσει σε διάγνωση αρχαίων μολυσματικών ασθενειών.
Το μικροβιακό DNA τελικά παρατηρήθηκε ότι έχει θετική αντίδραση στη σαλμονέλα που προκαλεί τυφοειδή πυρετό, ο οποίος με βάση τα αποτελέσματα θεωρείται δεδομένο ότι συμμετείχε στην αιτιολογία του λοιμού της Αθήνας».
Πόσο μοιάζουν οι σύγχρονοι Ελληνες με τους αρχαίους μας προγόνους;
«Ξεκίνησα την έρευνά μου το 1980 στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν της Σουηδίας και το 1990 πήρα το μάστερ ακριβώς στο θέμα της κατατομής των αρχαίων Ελλήνων, την οποία ήθελα να συγκρίνω με εκείνη των Νεοελλήνων», λέει ο κ. Μ. Παπαγρηγοράκης, που παρουσίασε εντέλει τη μελέτη του το 2005 σε διεθνές συνέδριο στο Παρίσι. «Η σύγκριση δείχνει ότι οι Ελληνες είναι ίδιοι στο προσωπικό κρανίο, δηλαδή στο πρόσωπο (μάτια, μύτη κ.λπ.). Η διαφορά έγκειται στο εγκεφαλικό κρανίο (το επάνω τμήμα της κεφαλής), το οποίο έχει υποστεί μεταβολή λόγω της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η μορφολογία του έχει αλλάξει σύμφωνα με στοιχεία μέσα σε διάστημα 4.000 χρόνων».
3 ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ
Η Κλεοπάτρα, η Αρσινόη και ο Ινούκ
Η Αρσινόη Δ, ετεροθαλής αδελφή της βασίλισσας της Αιγύπτου, Κλεοπάτρας Ζ, έζησε πριν από 2.000 χρόνια. Ειδικοί του βρετανικού πανεπιστημίου του Ντάντι της έδωσαν πρόσωπο βασιζόμενοι σε δεκάδες φωτογραφίες ενός κρανίου το οποίο είχε βρεθεί στην Εφεσο και εκτιμάται πως είναι δικό της.
O Εσκιμώος Ινούκ πέθανε πριν από 4.000 χρόνια στη Γροιλανδία. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης συνέθεσαν το 2010 την εικόνα του αφού πρώτα ανέλυσαν το γενετικό υλικό μιας τούφας τριχών του. Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη ανάλυση τόσο αρχαίου γενετικού κώδικα.
Η Κλεοπάτρα Ζ, ήταν βασίλισσα της Αιγύπτου. Συνδυάζοντας πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, η αιγυπτιολόγος Σάλι Αν Αστον του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ ήρθε στα τέλη του 2008 να συνθέσει μια τρισδιάστατη «πειστική» αναπαράσταση της «Βασίλισσας των Βασιλέων».
Γιώργος Αποστολίδης
gapostolidis@pegasus.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11386&subid=2&pubid=10443021
