Στα ίχνη του πρώτου Ελληνα του Ψηλορείτη

Ενα μυστικό, κρυμμένο για 3.400 χρόνια, αποκάλυψε ο καθηγητής Σακελλαράκης στην εσοχή ενός βράχου στον Ψηλορείτη: τη σαρκοφάγο μυκηναίου πολεμιστή και ταφές ακόμη δύο ανθρώπων

Ο καθηγητής κ.Γιάννης Σακελλαράκης και η δρ Εφη ΣαπουνάΣακελλαράκη στη Ζώμινθο
«Για να βρεις την άκρη σου στο βουνό πρέπει να ακολουθήσεις τα ζώα,τα πρόβατα. Αυτά ανοίγουν δρόμους,βρίσκουν τα περάσματα, φθάνουν στο νερό.Μετά έρχονται οι άνθρωποι». Ο καθηγητής Γιάννης Σακελλαράκης, ο οποίος εδώ και χρόνια ακολουθεί τα παλιά μονοπάτια του Ψηλορείτη, εντοπίζει τα τοπωνύμια που κρύβουν την αρχαία προέλευσή τους και αφουγκράζεται τις ιστορίες των βοσκών που έρχονται από αιώνες πίσω, βρέθηκε πριν από μερικούς μήνες μπροστά στους πρώτους Μυκηναίους που ανέβηκαν στο βουνό.

 Τους «πρώτους Ελληνες του Ψηλορείτη», όπως λέει ο ίδιος. Ηταν ένα μυστικό που έκρυβε για 3.400 χρόνια η εσοχή ενός βράχου- βραχοσκεπή, όπως ονομάζεται- όπου αποκαλύφθηκαν η σαρκοφάγος ενός μυκηναίου πολεμιστή και οι ταφές δύο τουλάχιστον ακόμη αν

Μια απλή εσοχή στον βράχο, ο χώρος τον οποίο είχαν επιλέξει οι Μυκηναίοι για την ταφή των νεκρών τους

θρώπων. «Είναι η πρώτη ταφή Μυκηναίων που εντοπίζεται σε βουνό της Κρήτης» επισημαίνει ο διαπρεπής αρχαιολόγος γι΄ αυτή την ανακάλυψη, η οποία έρχεται να προσθέσει έναν κρίκο στην ιστορία της «κατάκτησης» του νησιού από τους Αχαιούς ως επακόλουθο της αποδυνάμωσης των Μινωικών Ανακτόρων κάπου εκεί στον 14ο αι. π.Χ.

«Κάτω Αόρι» (Κάτω Ορος) ονομάζουν οι Κρητικοί αυτό το τμήμα του Ψηλορείτη. Και όσο για τη βραχώδη περιοχή του «Κουρουπητού» σε υψόμετρο 800 μέτρων, δεν έκρυβε μία μόνο βραχοσκεπή αλλά περισσότερες, συλημένες δυστυχώς από την αρχαιότητα. Πρόκειται για ένα μυκηναϊκό νεκροταφείο πάνω στα βουνά, δηλαδή. Αλλά πού ζούσαν οι άνθρωποι; Κατά τον κ. Σακελλαράκη, ο οικισμός τους βρίσκεται εκεί κοντά γιατί δεν ήθελαν τους νεκρούς τους μακριά από τα σπίτια τους. Η ανακάλυψή του λοιπόν είναι ο επόμενος στόχος της αρχαιολογικής έρευνας που θα πραγματοποιηθεί εφέτος το καλοκαίρι.

Το χάλκινο μαχαίρι του μυκηναίου πολεμιστή

«Η παρουσία των Μυκηναίων επάνω στα βουνά σε αυτή την πρώιμη εποχή σημαίνει ότι διαδέχθηκαν αμέσως τους Μινωίτες σε όλες τις δραστηριότητές τους.Ο πλούτος που προερχόταν από την ξυλεία,από τα αιγοπρόβατα ή ακόμη από τα πολύτιμα βότανα που ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο και είχε συντελέσει πολύ στην ανάπτυξη του μινωικού εμπορίου και της δύναμης των Μινωιτών είναι σαφές ότι πέρασε αμέσως στα χέρια των Μυκηναίων» λέει ο κ. Σακελλαράκης.

Τον έθαψαν με το μαχαίρι και τη λόγχη του, τον απόθεσαν κατά τα έθιμά τους, που δεν άλλαζαν ακόμη κι αν βρίσκονταν σε ξένο τόπο, σε μια σαρκοφάγο ζωγραφισμένη ολόγυρα και ύστερα την τοποθέτησαν σε αυτή τη μικρή σπηλιά στον βράχο (4 μ. πλάτος και 4,50 μ. βάθος, με ανώτερο ύψος τα 2,80 μ.). Θα ξαναγυρνούσαν- άγνωστο πόσες φορές - και για άλλες ταφές ώσπου τελικά ο οικισμός εγκαταλείφθηκε, νεκροί και ζώντες ξεχάστηκαν. Με τα χρόνια η στέγη της βραχοσκεπής κατέρρευσε διαταράσσοντας το σύνολο αλλά και προστατεύοντάς το. Ούτε οι βοσκοί που χρησιμοποιούσαν ως πρόσφατα αυτή την εσοχή για να προφυλαχθούν από τη βροχή και το κρύο μπορούσαν να φανταστούν το μυστικό της.

Ενα κομμάτι της σπασμένης σαρκοφάγου ήταν το πρώτο που εντοπίστηκε από την ερευνητική ομάδα του κ. Σακελλαράκη υπό τον αρχαιολόγο κ. Αγγελο Μπούφαλη. Αμέσως μετά, τμήματα από τις πλευρές και το πώμα της, όστρακα αγγείων, χάλκινα αντικείμενα και ανθρώπινα οστά- καθώς και λίγα ζώων-, ανακατεμένα όλα μαζί άρχισαν να έρχονται στο φως. Δεκαεννέα αγγεία διαφόρων ειδών συγκολλήθηκαν τελικώς. Μαζί ήταν ένα συρμάτινο περιβραχιόνιο, μια περόνη και ένας κρίκος δαχτυλιδιού, καθώς και ένα σφονδύλι από στεατίτη. Και κάτω από αυτά βρέθηκαν μέσα σε λάκκο πέντε χάλκινα αντικείμενα, το μαχαίρι και η λόγχη, τρία χάλκινα αγγεία αλλά και δύο πήλινα. «Είναι πιθανότατο ότι πριν από την εναπόθεση της σαρκοφάγου έλαβε χώρα μια επιτάφια τελετή» εξηγεί ο κ. Σακελλαράκης.

Με την αρχή ότι η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ και αφού ανέσκαψε το σπουδαιότερο λατρευτικό κέντρο της Μινωικής Κρήτης, το ιερό του Δία, δηλαδή, στο Ιδαίο Αντρο, σε υψόμετρο 1.495 μέτρων, αφού εντό

1. Το τμήμα μιας πλευράς της πήλινης σαρκοφάγου, διακοσμημένης με φυτικά θέματα.

πισε στα Ανεμόσπηλια την ανθρωποθυσία που έγινε διεθνώς γνωστή, αφού έφερε στο φως το μινωικό ανάκτορο των Αρχανών και τα ευρήματα των ανασκαφών του κοσμούν τα μουσεία, ο Γιάννης Σακελλαράκης και η σύντροφός του δρ Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη αποφάσισαν πριν από τρία χρόνια να ξαναγυρίσουν στα βουνά: στη Ζώμινθο, όπου ο ίδιος είχε εντοπίσει ήδη από το 1982 ίχνη των Μινωιτών ξεκινώντας μόνο και μόνο από το προελληνικό όνομα της περιοχής.

Το ίδιο έπραξε και τώρα η ερευνητική ομάδα του με τους χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας ανά χείρας σε ατέλειωτες περιοδείες στα βουνά, όπου εντοπίστηκε και η ασύλητη βραχοσκεπή. Περισσότερα από 350 τοπωνύμιαμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον καταγράφηκαν έτσι στην ευρύτερη περιοχή της Ζωμίνθου και του Ιδαίου Αντρου. Επίσης δρόμοι και μικρές κοιλάδες, εκκλησίες, κτίσματα, σπηλιάρια και βραχοσκεπές, ορύγματα, πηγάδια και πηγές. Αναπόφευκτα και λαθρανασκαφές.

Ενας νέος χάρτης αυτής της περιοχής του Ψηλορείτη κατάστικτος από θέσεις με ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον δημιουργήθηκε με αυτόν τον τρόπο, μια σημαντική υποθήκη για τους μεταγενέστερους. «Διότι ο τόπος έχει μνήμη και φωνή. Αρκεί να μπορεί κανείς να την ακούσει» όπως λέει ο κ. Σακελλαράκης.

2. Ενα μέρος του πώματος σαρκοφάγου με γραπτή διακόσμηση

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΙΝΩΑ
Στα μισά του δρόμου από την Κνωσό στο Ιδαίο Αντρο οι άνθρωποι που ανέβαιναν στο βουνό με προορισμό το μεγάλο ιερό του Δία- ανάμεσά τους κατά τον μύθο και ο ίδιος ο Μίνωας- χρειάζονταν μία στάση: σε ένα κτίριο 1.500 τ.μ.,με 40 δωμάτια,ανάλογο ως έναν βαθμό του μεγέθους και των προδιαγραφών των μινωικών ανακτόρων.Σαν αυτό που εντοπίστηκε στη Ζώμινθο.Ενα οικοδόμημα στέρεο και καλοχτισμένο,με τρεις ορόφους,τοιχογραφίες στα δωμάτια,τεράστιες αποθήκες,εργαστήρια και ποιος ξέρει τι άλλο...Η ανασκαφή είναι σε εξέλιξη- άλλωστε έχει ερευνηθεί ως τώρα μικρό μόνο μέρος του κτιρίου- ενώ κάθε χρόνο προστίθενται νέα στοιχεία. «Ηγεν εκ Κνωσού εις το του Διός άντρον και ιερόν»λέει ο Πλάτωνας στους «Νόμους» για μια οδό που έφθανε στο Ιδαίον Αντρον,ενώ ο Ομηρος αναφέρει το «εννεάωρο» ταξίδι του βασιλιά Μίνωα προς το ιερό του πατέρα του,Δία,προκειμένου να παραλάβει τους νόμους που θα τον αναδείκνυαν δίκαιο κριτή.Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που τα αρχαιότερα τμήματα του κτιρίου χρονολογούνται στον 19ο αι.π.Χ., ενώ μετά τον 14ο αι.π.Χ.,όταν το κτίριο ισοπεδώνεται από μεγάλο σεισμό,ακολουθεί και μια μυκηναϊκή εγκατάσταση.

Περί τα 50 μεγάλα πιθάρια,εκατοντάδες αγγεία,εργαλεία όπως μαχαίρια και πελέκεις αλλά και υπολείμματα των τροφών που είχαν καταναλώσει οι άνθρωποι,σπόροι καρπών δηλαδή και οστά ζώων, έχουν βρεθεί ως τώρα.Ακόμη ένα εργαστήριο επεξεργασίας της πολύτιμης για την εποχή αυτή ορείας κρυστάλλου και ένα κεραμικό εργαστήριο με 160 αγγεία,τον τροχό,τα βότσαλα με τα οποία ο τεχνίτης λείαινε τον πηλό,το κάθισμά του.Χάντρες από αχάτη και σάρδιο,προφανώς τμήματα κοσμημάτων,υποδηλώνουν το ανώτερο επίπεδο των ανθρώπων που κατοικούσαν εκεί.Μια κόγχη εξάλλου που είχε ειδικά κατασκευαστεί στον τοίχο έκρυβε τρία αγγεία με διακόσμηση στην επιφάνεια και οπή στη βάση,χαρακτηριστικά τελετουργιών για προσφορές στον θεό.

Το Βήμα