---
Το όραμα του Γιάννη Τροχόπουλου για ένα «κέντρο ανάπτυξης της δημιουργικότητας» επιβραβεύθηκε από το Ιδρυμα Γκέιτς
Του Σπυρου Γιανναρα
Είναι κοινή αίσθηση, η οποία ενίοτε επικυρώνεται από σχετικές έρευνες και στατιστικές, ότι οι Ελληνες δεν διαβάζουν. Οπως επίσης ότι δεν είναι -εκτός από ορισμένους μελετητές- εξοικειωμένοι με τις βιβλιοθήκες. Εκφράζοντας αυτή τη δυσφορία ο Κωστής Παπαγιώργης παραλλήλισε κάπου το διάβασμα στη βιβλιοθήκη με τον ύπνο σε ξένο σπίτι. Η πρόσφατη, όμως, μεγάλη διεθνής διάκριση της Κεντρικής Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Βέροιας, στην οποία απονεμήθηκε στις 12 του μηνός το βραβείο του Ιδρύματος του Μπιλ και της Μελίντας Γκέιτς στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, δεν επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Η βιβλιοθήκη που έλαβε χρηματικό έπαθλο ενός εκατομμυρίου δολαρίων, δεν κατάφερε απλώς να ενθουσιάσει τους κατοίκους της Βέροιας, αλλά έφθασε, σύμφωνα με τον διευθυντή της τον κ. Γιάννη Τροχόπουλο, να συναγωνίζεται αντίστοιχα μεγαθήρια του εξωτερικού. Αυτό μοιάζει να έγινε εφικτό όχι τόσο χάρη στην αύξηση της «φιλανάγνωσης» ή της βιβλιοφιλίας, αλλά στο γεγονός ότι η βιβλιοθήκη μετεξελίχθηκε από απλή δανειστική στο αντίστοιχο των δυτικοευρωπαϊκών Public Library. Σε ένα «κέντρο για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της γνώσης και της καινοτομίας», όπως μας εξηγεί ο διευθυντής της.
Κι όμως διαβάζουμε
– Τι σημαίνει για σας η απονομή του διεθνούς βραβείου Πρόσβασης στην Εκμάθηση του Ιδρύματος Γκέιτς;
– Το βραβείο αφενός ανασκευάζει εδραιωμένες πεποιθήσεις, όπως λ. χ. ότι οι Ελληνες ή οι μεσογειακοί λαοί δεν διαβάζουν. Για να υποστηρίξει όμως κανείς ότι κάποιος δεν διαβάζει ή δεν επισκέπτεται βιβλιοθήκες θα πρέπει να εξετάσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Οταν στη βιβλιοθήκη της Βέροιας δημιουργήθηκε ένας φορέας που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας, προσφέροντας υπηρεσίες ποιότητας, αποκαλύφθηκε ότι ο Ελληνας δεν είχε ουσιαστικές διαφορές από τον αντίστοιχο Δανό. Το Ιδρυμα Γκέιτς επιβραβεύει τη διάχυση της τεχνολογίας σε απομακρυσμένες περιοχές, την καινοτομία στον τρόπο παροχής υπηρεσιών σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στη γνώση. Ουσιαστικά επιβραβεύει την πορεία μας όλα αυτά τα χρόνια, τον τρόπο με τον οποίο αναπτυχθήκαμε και την ανταπόκριση του κοινού. Υπάρχουν μέρες που μπορεί να μας επισκεφθούν 700 με 800 άτομα. Δανείζουμε 16.000 τεκμήρια τον μήνα. Η δυναμική μας είναι τεράστια. Αν είχαμε τους κατάλληλους πόρους τα νούμερα θα ήταν πενταπλάσια.
Η δεινή θέση της χώρας μας ίσως να βοήθησε να πάρουμε το βραβείο. Ωστόσο, η δημιουργικότητα ενός οργανισμού βοήθησε ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα της χώρας.
– Ποιες είναι οι προσφερόμενες υπηρεσίες, πέρα από τον δανεισμό βιβλίων;
– Το 2009 δημιουργήσαμε με τη συνδρομή του Ιδρύματος Νιάρχος τα «Μαγικά Κουτιά». Εναν χώρο όπου τα παιδιά ανακαλύπτουν και αναπτύσσουν τα ταλέντα και τις τεχνολογικές τους δεξιότητες. Οι δύσκολες συνθήκες απαιτούν να επενδύσουμε στη νέα γενιά. Η βιβλιοθήκη έχει την ευχέρεια να αλλάξει ολόκληρο το περιβάλλον στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και ο στόχος μας ήταν να αλλάξουμε το περιβάλλον των παιδιών για τη δημιουργία ενός ευνοϊκότερου μέλλοντος. Εξελίξαμε ένα σύνολο δράσεων με έμφαση στη χρήση του χώρου για την ανάπτυξη δημιουργικών δραστηριοτήτων, εντάσσοντας και τους γονείς μέσα στη δημιουργική διαδικασία.
Μπορεί π.χ. ένας πατέρας να παίξει Wii με το παιδί του στη βιβλιοθήκη. Μπορούν να διαβάσουν ένα παραμύθι, αλλά και να κάνουν robotics, πρόβες μουσικής, να γυρίσουν ένα digital video ή οτιδήποτε μπορεί να διευρύνει τη δημιουργικότητα, όχι απαραίτητα ή μονάχα σε σχέση με το βιβλίο και τις παραδοσιακές υπηρεσίες δανεισμού. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ τα δύο τελευταία χρόνια δεν αγοράσαμε νέους τίτλους βιβλίων, το κοινό μας εξακολουθεί να αυξάνεται. Αυτό έγινε διότι δημιουργήσαμε ένα σύνολο υπηρεσιών τις οποίες ο χρήστης της βιβλιοθήκης έρχεται και χρησιμοποιεί.
– Ποιο θεωρείτε ότι είναι «το μυστικό της επιτυχίας»;
– Το γεγονός ότι προωθήσαμε παράλληλα τη φιλανάγνωση και τη δημιουργική έκφραση. Ολες δηλαδή τις μορφές τέχνης και δημιουργικής έκφρασης του ανθρώπινου νου που υπηρετούν το στοιχείο της πρωτοτυπίας. Πρέπει επίσης να τονίσω ότι η επιτυχία αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της δουλειάς ενός ανθρώπου. Η βιβλιοθήκη είχε ανέκαθεν φήμη καλού οργανισμού με στελέχη φιλόπονα και εργατικά. Το βραβείο δεν θα ερχόταν χωρίς την αφοσίωση και τη δουλειά του προσωπικού. Εγώ, χωρίς αυτά τα παιδιά είμαι σαν το ψάρι έξω από το νερό.
Συνήθως οι επιτυχίες ενός οργανισμού συνδέονται με την ύπαρξη μιας υποδομής δικτύων που βοηθάει ώστε να αναδειχθούν οι καλύτεροι. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Ωστόσο αυτό, η ανυπαρξία υποδομής -κι εδώ καταρρίφθηκε ένας δεύτερος μύθος- δεν αποτέλεσε και δεν αποτελεί εμπόδιο για να κατορθώσει κανείς κάτι μεγάλο. Αυτό γίνεται επειδή το επιτρέπει η κοινωνία της πληροφορίας της γνώσης, η οποία εμπεριέχει το στοιχείο της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Κάτι που η βιομηχανική κοινωνία δεν το επέτρεπε. Είναι γεγονός ότι εισερχόμαστε σε μια εξαιρετική περίοδο που προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες σε όλους τους ανθρώπους προκειμένου να εκφράσουν τον εαυτό τους και όπου οι βιβλιοθήκες, όπως η βιβλιοθήκη της Βέροιας, αποτελούν τόπους που επιτρέπουν την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών στην έκφραση.
Κάτι να αλλάξει
– Θεωρείτε πως η απονομή θα συμβάλει ώστε να αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τις δημόσιες βιβλιοθήκες;
– Εχω επιφυλάξεις όσον αφορά τον αντίκτυπο που θα έχει το βραβείο πέρα από τη σύντομη περίοδο της δημοσιότητας που ακολουθεί. Ισως το υπουργείο να είναι πιο θετικό. Το εάν και κατά πόσο το βραβείο θα δρομολογήσει εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο, δεν το γνωρίζω. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε. Γιατί το ζήτημα είναι να ανταποκριθεί η πολιτική ηγεσία και η κοινωνία των πολιτών, οι οποίες ευθύνονται εξίσου που δεν υπάρχει π. χ. εθνικό δίκτυο βιβλιοθηκών. Θα ήταν οπωσδήποτε πρόκληση για μένα να συνδεθεί η βιβλιοθήκη με ένα μεγάλο παν-εθνικό πρόγραμμα. Η βράβευση αποτελεί ιδανική ευκαιρία για την ανάπτυξη δικτύου βιβλιοθηκών στην Ελλάδα.
Η στρεβλή ελληνική πραγματικότητα
– Ποια προβλήματα είχατε να αντιμετωπίσετε στην προσπάθειά σας να αλλάξετε τη βιβλιοθήκη;
– Η χώρα επί δεκαετίες δεν είχε δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές για την προώθηση της ανάγνωσης κι αυτό επηρέασε την αναγνωσιμότητα. Οι σχετικές καμπάνιες το πολύ πολύ να αυξήσουν τις πωλήσεις, αλλά δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της αναγνωσιμότητας. Γιατί η καμπάνια για την ενίσχυση της φιλανάγνωσης πρέπει να συνδέεται με την ύπαρξη δομών που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν αυτόν τον σκοπό σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
Η Βέροια είναι μια επαρχιακή, όχι ιδιαίτερα ανθηρή πόλη με μεγάλη ανεργία. Μια πόλη σε πολύ πιο δεινή θέση από, π.χ., τα Γιάννενα που επένδυσαν στον τουρισμό και στα πανεπιστήμια. Η βιβλιοθήκη ακολούθησε διαφορετικό πλάνο από εκείνο της πόλης. Η πόλη και η βιβλιοθήκη τράβηξαν διαφορετικούς δρόμους.
Είναι πολύ μεγάλη η διαφορά που διαμείβεται ανάμεσα σε χώρες υγιείς που αντιμετωπίζουν υπαρκτά προβλήματα, που απασχολούν πραγματικά τους ανθρώπους και στα προβλήματα που θέτουμε εδώ στην Ελλάδα. Δεν είναι περίεργο που δεν έχουμε αποδοχή από την ελληνική πραγματικότητα, από τους ανθρώπους του χώρου. Δεν ακολουθούμε τη νοοτροπία με βάση την οποία αναπτύχθηκαν οι βιβλιοθήκες στην Ελλάδα.
Πιο κοντά στη Δανία
Είμαι πολύ πιο κοντά, σε κοινή γραμμή με τον διευθυντή της βιβλιοθήκης του Aarhous στη Δανία και λιγότερο με τους Ελληνες διευθυντές βιβλιοθηκών. Στη Δανία τώρα κατασκευάζουν ένα media space 35.000 τ.μ. Πρόκειται για ένα ασύλληπτο νούμερο. Ωστόσο, εγώ που στη Βέροια έχω 2.000 τ.μ. έρχομαι αντιμέτωπος με τα ίδια ερωτήματα όσον αφορά το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών και την αποδοχή του κοινού με τον συνάδελφό μου από τη Δανία.
Με άλλα λόγια, το βραβείο αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει ότι όλα όσα συζητούν οι άνθρωποι του χώρου στην Ελλάδα δεν είναι υπαρκτά προβλήματα. Αυτά όμως που αντιμετωπίσαμε και επιλύσαμε στη Βέροια ανταποκρίνονται στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. Κι αυτό γιατί η ελληνική πραγματικότητα βασίζεται σε λάθος αξιώματα. Θα πρέπει να μπορείς να συνδεθείς με τις ανάγκες της κοινότητας. Να ικανοποιήσεις τις ανάγκες της κοινότητας και την ανάγκη διαχείρισης της πληροφορίας. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου υπάρχει υστέρηση στην παιδεία και (ιδιαίτερα στην επαρχία) στο broadband internet.
Δώσαμε διέξοδο στη μονοτονία τους
– Σε τι είδους κοινό απευθύνεται μια σύγχρονη δημόσια βιβλιοθήκη;
– Η βιβλιοθήκη όπως εμείς την πρεσβεύουμε έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο. Είναι ο χώρος όπου μπορεί κανείς να καλλιεργήσει τη δημιουργικότητά του. Ιδίως σε περίοδο κρίσης που οι άνθρωποι δεν έχουν τα μέσα για να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους. Η ανάπτυξη της βιβλιοθήκης μπορεί να αποτελέσει απάντηση στην κρίση. Για μένα η βιβλιοθήκη, ακριβώς επειδή προσφέρει ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία σε στρώματα που δεν είχαν πρόσβαση σε αυτήν, αποτελεί τον δημοκρατικότερο θεσμό. Μέχρι τώρα οι βιβλιοθήκες ήταν χώροι σχεδόν αποκλειστικά για μυημένους και γι’ αυτό και διέθεταν μόνο σοβαρά βιβλία. Οταν όμως εμείς διευρύναμε τη βιβλιοθήκη, ανακαλύψαμε ότι υπήρχαν άνθρωποι που είχαν ανάγκη να βγουν από την καθημερινή τους μονοτονία, στους οποίους προσφέραμε μια διέξοδο. Αυτό το κοινό και οι νέοι είναι αυτοί που μας υποστηρίζουν σήμερα. Καθώς επίσης και οι μετανάστες στους οποίους προσφέρουμε εφημερίδες στη γλώσσα τους, ειδικά μαθήματα εκμάθησης των νέων τεχνολογιών και ευέλικτα ωράρια.
H Καθημερινή
