Ελληνοτουρκική έρευνα για τα αίτια της καταστροφής της αρχαίας ξακουστής πόλης
Έλληνες και Τούρκοι γεωλόγοι ερευνούν τον μύθο και την πραγματικότητα Εργαστήρια του πανεπιστήμιου Ιωαννίνων στην πυρηνική φυσική, μαζί με σύγχρονα συστήματα νέων τεχνολογιών επιστρατεύονται για να φωτίσουν πλευρές της έρευνας
Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το πανεπιστήμιο του Τσανάκαλε ερευνούν την καταστροφή της Τροίας. Είναι αλήθεια η εκδοχή του Ομήρου, ότι η ιστορική πόλη καταστράφηκε από σεισμό; Έγινε τσουνάμι, ή πλημμύρα; Υπήρχε ως παραλιακή πόλη; 6000 χρόνια μετά ειδικοί ερευνητές των δύο χωρών συμπράττουν σ’ ένα πρόγραμμα διερεύνησης των δεδομένων κάνοντας τομές, αναλύοντας τα εδάφη, μελετώντας τα ρήγματα που δημιουργήθηκαν αναζητώντας σαφείς απαντήσεις σ’ ένα χώρο όπου γράφηκε η πιο ρομαντική ερωτική ιστορία. Μία περιοχή που διαδραματίστηκε μία από τις μεγαλύτερες ιστορίες αγάπης και ένα από τα σπουδαιότερα πολεμικά έπη στην ιστορία της αρχαιότητας, ο Αχιλλέας, η ωραία Ελένη, ο δούρειος ίππος, μεγάλες μάχες, πολύτιμοι θησαυροί.
Οι επιστήμονες έχουν κάθε λόγο να ψάχνουν. Μια τέτοια συνεργασία αποτυπώνουμε σήμερα του τμήματος Γεωλογίας του προέδρου του καθηγητή Σπύρου Παυλίδη και Α. Χατζηπέτρου από το ΑΠΘ και του τμήματος του πανεπιστημίου Τσανάκαλε της Τουρκίας και των καθηγητών Ateş Ö., Bekler T., Demirci A., Ekinci Y.L., Elbek Ş., Gündoǧdu Y., Köse O., Özden S., Şengül E., Tutkun S.Z, Ulugergeli E. (Çanakkale University, Τουρκία), Kürçer A. MTA, Τουρκίας. Κύριε Παυλίδη, τα γεωαρχαιολογικά και αρχαιοσεισμολογικά προβλήματα στην αρχαία Τροία, ένα χώρο πολύ ενδιαφέροντα, όπου υπάρχει μία σύμπραξη Ελλήνων και Τούρκων επιστημόνων ερευνώντας τον μύθο; -Όπως είπατε η Τροία μύθος και πραγματικότητα. Εμείς διερευνούμε την πραγματικότητα. Δηλαδή τόσο την αλλαγή του ομηρικού τοπίου από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, γιατί ο Όμηρος μας έχει αφήσει πάρα πολύ καλές και λεπτομερείς περιγραφές, όσο και τις ενδείξεις έως αποδείξεις που έχουν αρχαιολόγοι ότι η Τροία καταστράφηκε από έναν τουλάχιστον μεγάλο σεισμό, ίσως και περισσότερους. Διερευνούμε το ρήγμα ή τα ρήγματα που είναι κοντά στην Τροία και πότε ενεργοποιήθηκαν. Η συνεργασία είναι αυτή στα πλαίσια ενός διακρατικού προγράμματος της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας με την αντίστοιχη τουρκική και επίσης το πανεπιστήμιό μας και το γεωλογικό τμήμα και το αρχαιολογικό, νομίζω και μερικά άλλα τμήματα, έχουν συμφωνίες τα δύο πανεπιστήμια για ανταλλαγές επιστημόνων. Και μέσα σε αυτά τα πλαίσια με το τμήμα γεωλογίας του Τσανάκαλε και μία ομάδα από το δικό μας τμήμα γεωλογίας, δουλεύουμε εδώ και 5 χρόνια στο γεωαρχαιλογικό πρόβλημα και στο αρχαιοσεισμολογικό πρόβλημα της Τροίας. Ένας μύθος που μας έχει στιγματίσει σε όλες τις εποχές ο Αχιλλέας, ωραία Ελένη, ο δούρειος ίππος, μεγάλες μάχες, οι πολύτιμοι θησαυροί. -Αυτό είναι ο μύθος που έχει διαπεράσει διαχρονικά την ανθρωπότητα τουλάχιστον τον δυτικό πολιτισμό και όχι μόνο, σε όλες τους τις φάσεις μέχρι σήμερα. Φτάνει στην αναγέννηση, στον μεσαίωνα, στην αρχαιότητα, είναι διαχρονικό, το μεγαλύτερο ίσως ποίημα της ανθρωπότητας το επικό και ταυτόχρονα έχει μέσα για ανθρώπινες σχέσεις. Αλλά πέρα από αυτό εμείς ξεφεύγουμε και όπως σας είπα με καινούριες τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί στα πλαίσια των θετικών επιστημών, να διερευνούμε και τον περιβάλλοντα χώρο και το κάναμε όχι μόνο στην Τροία, αλλά και σε άλλες περιοχές. Το έχουμε κάνει στην περιοχή της Θράκης εδώ στη Μυγδονεία λεκάνη με τα σεισμικά ρήγματα και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους στην κεντρική Ελλάδα, στην Φθιώτιδα. Είναι απόλυτη η χρήση νέων τεχνολογιών; -Βεβαίως για να δούμε πώς εξελίχθηκαν τα εδάφη, πώς σχηματίσθηκαν οι πεδιάδες, μέχρι πού ήταν παλιά η στάθμη της θάλασσας, η παλιά ακτογραμμή και βέβαια μέσα σε αυτά εμείς μελετάμε και τα ρήγματα τα οποία έδωσαν σεισμούς τόσο από αυτά που γνωρίζουμε στον παρόντα αιώνα, εδώ μελετάμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια τα ρήγματα του σεισμού της Θεσσαλονίκης επειδή τα ξέρουμε, τα είδαμε, αλλά με την εμπειρία την οποία αποκτούμε πηγαίνουμε και βαθύτερα στο χρόνο για να δούμε και άλλα ρήγματα πώς συμπεριφέρθηκαν παλιότερα για σεισμούς που δεν γνωρίζουμε, ή που έχουν αφήσει αποτυπώματα σε αρχαιολογικούς χώρους. Και στην Τουρκία σε τουλάχιστον στα ελληνιστικά και στα ρωμαϊκά που ήταν πολύ μεγάλες οι ελληνιστικές και ρωμαϊκές πόλεις στην Μικρά Ασία έχουμε τα καλύτερα παραδείγματα στον κόσμο. Η έρευνά μας έδειξε ρήγματα τα οποία επηρέασαν δομές, ναούς, γυμναστήρια κλπ. Όπως πολύ χαρακτηριστικά αποτυπώνονται στο αρχαίο θέατρο στην Σαγαλασό της Μικράς Ασίας που έχει καταρρεύσει και έχει βρεθεί μετά τις ανασκαφές, το ίδιο το ρήγμα. Ήταν μία από τις πόλεις που αντισταθήκαν στον Μέγα Αλέξανδρο και την πολιόρκησε και την κατέλαβε, γιατί οι περισσότερες παραδινόταν. Επίσης στο Βουθρωτό που ακριβώς απέναντι από την Κέρκυρα από την πλευρά της Αλβανίας, ένας θαυμάσιος αρχαιολογικός χώρος στον οποίο βρήκαμε και εκεί ενδείξεις και μπορέσαμε και προσδιορίσαμε ένα σεισμό το 326 μ.Χ. για τον οποίο είχαμε εκεί πηγές, γραπτές πληροφορίες αλλά δεν ξέραμε πού ακριβώς ήταν το επίκεντρό του. Ξέραμε γενικά ότι είχε συμβεί στην Ήπειρο και μπορέσαμε να τον προσδιορίσουμε ότι ήταν στο Βουθρωτό. Στην Τροία ακόμη αμφισβητείται η θέση της αν είναι εκεί ή λίγο νοτιότερα. Η πρόσφατη μελέτη του Πανταζή την βάζει 8 χλμ. νοτιότερα από εκεί που είναι, αλλά εκεί βρέθηκαν αρκετά πράγματα. Εμείς βλέπουμε ότι το τρωαδικό τοπίο υπέστη αλλαγές σε συνδυασμό με την μεταβολή της στάθμης της θάλασσας, των ακτογραμμών, τις χερσαίες αποθέσεις των ποταμών κατά πόσο επηρέασαν και κυρίως τελικό σκοπό έχουμε την σεισμοτεκτονική μελέτη, την αρχαιοσεισμολογία. Ο σεισμός που λένε οι αρχαιολόγοι μπορεί να ήταν και πιθανό τσουνάμι όπως το περιγράφει πολύ ποιητικά ο Όμηρος με την πλημμύρα του στρατοπέδου των Αχαιών, τα μεγάλα κύματα που κατέστρεψαν από την …οργή του Ποσειδώνα. Η οργή του Ποσειδώνα ήταν οργή ενός θεού κατά τον μύθο ή ένα φυσικό φαινόμενο όπως το τσουνάμι; Και ένα άλλο βέβαια πρόβλημα που έχουμε στην περιοχή, εάν ισχύουν μοντέλα ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας, πτώσης πάλι κατά 2 μέτρα μεταξύ της εποχής του χαλκού και ελληνιστικής-ρωμαϊκής εποχής, ή έχουμε μια συνεχή αλλαγή στα 10.000 χρόνια και δουλεύουμε σε χώρους όπου δούλεψαν και άλλοι επιστήμονες πριν αρχαιολόγοι και έχουν κάνει πολύ δουλειά, κυρίως σε ένα κόλπο του Μπεσίκ που είναι μια από τις θέσεις που πιθανολογείται ότι ήταν το στρατόπεδο των Αχαιών. Εκεί για εμάς αυτή την στιγμή είναι κλειδί για να μπορέσουμε να καταλάβουμε αυτή την ανύψωση, την πτώση της στάθμης της θάλασσας, πότε συνέβη και μέχρι ποιο σημείο καταλάμβανε την πεδιάδα του Σκάμανδρου ποταμού, αν η Τροία ήταν παραθαλάσσια, γιατί μέχρι στιγμής τα μοντέλα έχουν δουλέψει και πριν από μας, Τούρκοι και Γερμανοί γεωλόγοι οι οποίοι έχουν βγάλει ένα μοντέλο εξέλιξης, αλλά το μοντέλο εξέλιξής τους αυτό βγάζει ότι την εποχή του Ομήρου ήταν σχεδόν παραθαλάσσια η Τροία και ο Όμηρος που είναι τόσο ακριβής στις περιγραφές του δεν μας λέει πουθενά ότι η Τροία ήταν παραθαλάσσια. Πιο πιθανή θεωρείται η άποψη του Κόρφμαν του Γερμανού αρχαιολόγου που ήταν επιβλέπων στις ανασκαφές της Τροίας, ότι να είναι ο κόλπος κλειδί του Μπεσίκ για να κατανοήσουμε την μεταβολή της στάθμης της θάλασσας από γεωτρήσεις που κάνουμε. Ήδη έχουμε προσδιορίσει μία παλιοακτή, θέλουμε να την χρονολογήσουμε τώρα με γεωτρήσεις, ακριβείς μετρήσεις με γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών και GPS γιατί η πεδιάδα του Σκάμανδρου είναι 10 μέτρα έως το 0 της θάλασσας σήμερα, οπότε οι κλήσεις είναι πολύ μικρές και χρειαζόμαστε πολύ ακριβείς μετρήσεις με δορυφόρους για να βρούμε ακριβώς τις κλίσεις που ήταν τα παλιά ιζήματα, αυτά που μας βγαίνουν από γεωτρήσεις. Είναι μία λεπτή δουλειά που γίνεται σιγά – σιγά με συναδέλφους από την Τουρκία με τους οποίους έχουμε καλή συνεργασία και όπως βλέπετε ακόμη τα πρώτα μας συμπεράσματα είναι πρόχειρα. Παίρνουμε και τις χρονολογήσεις με δύο μεθόδους, κάνουμε με άνθρακα 14 και με θερμοφωτάδια, καινούριες τεχνικές και μάλιστα συνεργαζόμαστε με το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το εργαστήριο πυρηνικής φυσικής για να κάνουμε αυτή την μέτρηση που ήδη άρχισε να μας δίνει τα πρώτα αποτελέσματα. Για να χρονολογήσουμε τα ιζήματα τα οποία επηρεάζονται από ρήγματα, αλλά τουλάχιστον το μεγάλο ρήγμα της Τροίας που υποψιαζόμαστε μέχρι στιγμής δεν το βρήκαμε γιατί έχουμε προχωρήσει είτε με μεγάλες εκσκαφές είτε με γεωτρήσεις στα 8 μέτρα και είμαστε ακόμη μετά βίας στα ελληνιστικά χρόνια. Δεν μπορέσαμε να πάμε στην εποχή του χαλκού που είναι ο στόχος μας. Ο σεισμός του 1912 στην περιοχή θα αποκαλύψει νέα δεδομένα; -Ένας από τους σεισμούς που μελετάμε μέσα στα πλαίσια να δούμε τι επίδραση έχει σε κοντινές αποστάσεις όπως είναι η Τροία, είναι ο σεισμός του 1912 της Καλλίπολης, μία περιοχή που είναι προέκταση του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας, αυτού του μεγάλου καταστροφικού ρήγματος και δίνει σχεδόν κάθε 100 χρόνια σεισμό. Η Τροία είναι μεταξύ των ζωνών καταστροφής από αυτό τον σεισμό, έντασης 8 και 9, ενώ η Αλεξανδρούπολη είναι μεταξύ 7 και 8. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες μικρές καταστροφές, έχουμε ρωγμές στα σπίτια, σε ψηλές κατασκευές και σε ψηλότερους ορόφους, παλιότερα λέγαμε σε καμινάδες και σε στέγες. Είναι ένας από τους σεισμούς που μελετάμε για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι επιπτώσεις είχε στις κοντινές περιοχές όπως είναι και του Τσανάκαλε και η Τροία και η Αλεξανδρούπολη ακόμη».Για τους αρχαιολόγους τους γεωλόγους τους σεισμολόγους υπάρχει πολύ δουλειά ακόμη αφού η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη.
Μελαχροινή Μαρτίδου
