Ποσειδωνίες, τα υποθαλάσσια δάση μας

"Φύκια" λένε οι περισσότεροι, εννοώντας τα ταινιόμορφα φυτά που όταν είναι ζωντανά σχηματίζουν πυκνές πράσινες συστάδες σε αμμώδεις βυθούς και που όταν ξεβράζονται (νεκρά) παίρνουν μια γκριζόμαυρη μορφή. Στην πραγματικότητά όμως τα ανώτερα αυτά φυτά λέγονται Ποσειδωνίες, γιατί προέρχοντια από την ξηρά. Οι κοντινότεροι συγγενείς του δημιουργούν παγκοσμίως εκτεταμένα λιβάδια σε όλους σχεδόν τους ρυχούς βυθούς με αμμώδη πυθμένα. Η σημασία της προστασίας τους είναι άκρως σημαντική.

Τα υποθαλάσσια φυτά μας ή Ποσειδωνίες είναι ανθόφυτα με τους κοντινότερους συγγενείς του ευρέως κατανεμημένους σε όλους τους ωκεανούς της γής. Ανθίζουν όπως όλα τα ανθόφυτα της στεριάς καθώς προσαρμόστηκαν στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Τα υποθαλάσσια λιβάδια συναντώνται σε όλες τις παράκτιες ζώνες παγκοσμίως εκτός από την Ανταρκτική και καταλαμβάνουν περίπου το 1/10 της επιφάνειας των μαλακών υποστρωμάτων μέχρι το μέγιστο βάθος στο οποίο φτάνουν και που δεν ξεπερνούν τα 50 μ. Τα υποθαλάσσια λιβάδια είναι, ως επί το πλείστον, ένας από τους βασικούς τύπους παράκτιων οικοσυστημάτων. Κοινό χαρακτηριστικό για τα είδη υποθαλάσσιων φυτών είναι η ικανότητα δημιουργίας εκτεταμένων, συνήθως κάποια χιλιόμετρα ευρέων λιβαδιών.

Τα υποθαλάσσια αυτά λιβάδια ανήκουν στα πλέον πολυποικίλα και για τον λόγο αυτό ζωτικά θαλάσσια οικοσυστήματα στον κόσμο. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο τα υποθαλάσσια λιβάδια σήμερα, μαζί με τους κοραλλιογενείς ύφαλους και τις μαγκρόβιες περιοχές υψηλής παραγωγικότητας, παγκοσμίως ανήκουν στην λεγόμενη “κόκκινη λίστα” της Διεθνής Ένωσης για την Διατήρηση της Φύσης ( IUCN ). Τα υποθαλάσσια λιβάδια έχουν σε πολλες περιοχές μειωθεί ή εξαφανιστεί τελείως λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Περιέργως, η μεγαλύτερη παραγωγή οξυγόνου προέρχεται από τα φύκια καθώς η θάλασσα φροντίζει και για την απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας. Μέγιστη είναι όμως η σημασία για την διατήρηση της υποθαλάσιας ζωής για τον εξής απλό λόγο: βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ

1. Προστατεύει κατά της διάβρωσης

2. Οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα νερού

3. Αυξάνει την παραγωγή εμπορεύσιμων ειδών

4. Αποτελεί το μαιευτήριο των ψαριών

5. Φιλοξενεί εποχικούς επισκέπτες (ψάρια) για αναπαραγωγή και τροφή

6. Συνδράμει σημαντικά στη βιοποικιλότητα της παράκτιας ζώνης

7. Παράγει οξυγόνο

8. Δεσμεύει το διοξείδιο του άνθρακα

Τα φύλλα των υποθαλάσσιων λιβαδιών μειώνουν την ενέργεια των κυμάτων και οι ρίζες τους δεσμεύουν και σταθεροποιούν το υπόστρωμα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας λειτουργούν επίσης ως ιζηματοπαγίδες που απομακρύνουν ρυπογόνα οργανικά από το νερό και παρέχουν καθαρότερο νερό. Επίσης, δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύουν στο ίζημα. Παρέχουν υψηλή ποικιλία ειδών με την παροχή τροφής και καταφυγίου καθώς αποτελούν και το "μαιευτήριο" των ψαριών.

Σε πρόσφατη έρευνα του Υδροβιολογικού Σταθμού της Ρόδου – Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών που πραγματοποιήθηκε στις παράκτιες περιοχές της Ρόδου 39 είδη ψαριών ανάμεσα τους ο άσπρος και μαύρος γερμανός, το μελανούρι, ο λούτσος, η γόπα, ο σπάρος, το μπαρμπούνι, η κουτσομούρα, το λιθρίνι κ.α. χρησιμοποιούν την Ποσειδωνία για να περάσουν τα πρώτα στάδια της ζωής τους.

Τα υποθαλάσσια λιβάδια χαρακτηρίζονται ως πολυποίκιλες τόσο για ζώα όσο και για φύκη. Για τον λόγο αυτό οι Ποσειδωνίες έχουν μεγάλη σημασία για την τοπική βιοποικιλότητα, κυρίως σε περιοχές που δεν υπάρχουν σκληρά υποστρώματα. Σημειώνεται εδώ πως οι Ποσειδωνίες είναι πολύ ωραίες και συναρπαστικές περιοχές για κατάδυση και υπαίθριας δραστηριότητας καθώς είναι περιοχές με μεγάλη πιθανότητα τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.

Η παγκόσμια οικονομική αξία όλων των παρεχόμενων υπηρεσιών από τα υποθαλάσσια λιβάδια (παγκόσμια επικάλυψη 180.000 χλμ²) εκτιμάται σε 2,59 τρισεκατομμύρια ευρώ ανα έτος (σε αντίθεση με τα δάση: 3,2 τρισεκατομμύρια ανα έτος).

Τα υποθαλάσσια λιβάδια βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, υπερφορτωμένα από τη ανθρώπινη δραστηριότητα και τις κλιματικές αλλαγές, καθώς περίπου το 20% των υποθαλάσσιων λιβαδιών παγκοσμίως έχει εξαφανιστεί την τελευταία δεκαετία και που είναι άμεσα συνδεόμενη με την ανθρώπινη δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη.

Τα υποθαλάσσια λιβάδια είναι σημαντικό είδος δείκτης για την υγεία παράκτιων οικοσυστημάτων και χρησιμοποιείται τόσο στην Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα όσο και από την Συνθήκη της Βαρκελώνης για την προστασία της βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο. Οι μηχανισμοί απώλειας παγκοσμίως διαφέρουν καθώς διατάξεις και νομοθεσίες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Στις κράτη μέλη της Ευρωπαϊκης Ένωσης όπως η Ελλάδα, οι χρήζοντες προστασίας οικότοποι περιγράφονται από την οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Στη Ρόδο, η Ποσειδωνία προστατεύεται κατά των συρόμενων εργαλείων μόνο από το Ευρωπαϊκό δίκτυο ΝATURA 2000 στις περιοχές της Απολακκιάς.

Σήμερα τα λιβάδια Ποσειδωνίας απειλούνται έντονα κυρίως από τα συρόμενα αλιευτικά εργαλεία (μηχανότρατες) που ξεριζώνουν μεγάλες εκτάσεις.

Ας μην ξεχνάμε πως η θάλασσα απορροφά το μεγαλύτερο μέρος του διοξειδίου του άνθρακα καθώς είναι και η μεγαλύτερη πηγή οξυγόνου (60% της παραγωγής οξυγόνου προέρχεται από την θάλασσα). Παράλληλα, αυτό που δεν βλέπουμε δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Η καταγραφή της χωρικής διακύμανσης της Ποσειδωνίας στο Νοτιο-Ανατολικό Αιγαίο κρίνεται άκρως απαραίτητη έτσι ώστε να προβλεφθεί τυχόν απώλεια ενός τόσο κοινωνικο-οικονομικά απαραίτητου οικοτόπου.

Νοέμβριος 2009

Σύνταξη : Στέφανος Καλογήρου, Dr . Σιούλας Ανδρέας, Μαρία Corsini -Φωκά

Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών ( E Λ. ΚΕ.Θ.Ε.) – Υδροβιολογικός Σταθμός Ρόδου