O ρόλος του Μακαρίου αποτιμάται ψύχραιμα ως καταλυτικός για την αποαποικιοποίηση του νησιού, ωστόσο επισημαίνεται πως, αν στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 ο Αρχιεπίσκοπος είχε μπορέσει να αποκηρύξει την Ενωση και είχε προτείνει τη «γνήσια» ανεξαρτησία, η στάση των Τουρκοκυπρίων μπορεί να ήταν διαφορετική.
Τελευταίο, αλλά καθόλου έσχατο: παρ΄ ότι Βρετανός και ο ίδιος, ο συγγραφέας δεν διστάζει να θεωρήσει τη Βρετανία τη βασική υπεύθυνη για την όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Μια ψύχραιμη προσέγγιση στο πρόβλημα επιχειρεί ο πανεπιστημιακός Πέρι Αντερσον στο βιβλίο του «Οι διαιρέσεις της Κύπρου».
Τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια μετά τη δραματική κορύφωσή του, το κυπριακό πρόβλημα κάθε άλλο παρά εξαντλημένο βιβλιογραφικά μπορεί να θεωρείται. Συνεπώς, κάθε νέα συμβολή στη μελέτη του ζητήματος μόνο ευπρόσδεκτη είναι, πόσο μάλλον όταν προέρχεται από έναν κορυφαίο ευρωπαίο μαρξιστή σαν τον Πέρι Αντερσον, καθηγητή Ιστορίας και Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLΑ) και διευθυντή παλαιότερα, επί σειρά ετών, της «Νew Left Review».
Με το συγκεκριμένο κείμενό του (που δημοσιεύθηκε λίγο μετά την εκλογή Χριστόφια στη «London Review of Βooks» και εκδόθηκε στα ελληνικά ως ευσύνοπτο βιβλίο από τις εκδόσεις Αγρα) ο Πέρι Αντερσον έρχεται να προστεθεί στους αλλοδαπούς εκείνους συγγραφείς, όπως ο Μάλινσον ή ο Χόλαντ, που έχουν καταφέρει να προσεγγίσουν το κυπριακό πρόβλημα από την απόσταση που απαιτείται για μια καθαρή ματιά. Ωστόσο δεν του λείπει το διανοητικό πάθος, όπως μαρτυρεί και η ζωηρή αλληλογραφία (βλ. παράρτημα του βιβλίου) που ακολούθησε την αρχική δημοσίευση των «Διαιρέσεων της Κύπρου».
Πιστός στο αντιαποικιακό πνεύμα που σφράγισε τα χρόνια της πολιτικής του διαμόρφωσης, ο Πέρι Αντερσον όχι μόνο συμπυκνώνει κατά τρόπο ιδιαίτερα διαφωτιστικό για τους αμύητους την ιστορία του Κυπριακού, αλλά και σχολιάζει, υπό τύπον παρέμβασης στη συγκυρία, το πιο πρόσφατο μεγάλο «επεισόδιό» της: το Σχέδιο Αναν.
Η δηκτική γλώσσα του συγγραφέα (π.χ. σε ό,τι αφορά την ευρωγραφειοκρατία ή το ελλαδικό πολιτικό σύστημα) εξαφανίζει κάθε πιθανότητα πλήξης κατά την ανάγνωση, ωστόσο μεγαλύτερο όπλο του παραμένει η γλώσσα των αναλογιών.
Πόσο συχνά, λ.χ., συνειδητοποιούμε ότι οι τούρκοι έποικοι στη Μεγαλόνησο είναι αναλογικά περισσότεροι από τους εβραίους εποίκους της δικαίως πολυσυζητημένης Δυτικής Οχθης του Ιορδάνη, ή ότι τα θύματα της τουρκικής εισβολής του 1974 θα αντιστοιχούσαν σε 300.000 νεκρούς και περισσότερο από 1 εκατ. τραυματίες για τη Βρετανία; Ποια θα ήταν άραγε η αντίδραση της Αγκυρας αν η κουρδική μειονότητα της Τουρκίας (αντίστοιχη ως ποσοστό του πληθυσμού με την τουρκοκυπριακή μειονότητα) ζητούσε, όπως προέβλεπε το Σχέδιο Αναν για την Κύπρο, το 50% των εδρών της Γερουσίας, το 30% της επικράτειας υπό την αποκλειστική της δικαιοδοσία και εκτεταμένο δικαίωμα βέτο στην εκτελεστική εξουσία; Α πό εκεί και πέρα, εστιάζοντας στην καρδιά του προβλήματος, ο Αντερσον παρατηρεί ότι το Σύνταγμα της Ζυρίχης ήταν σχεδιασμένο περισσότερο για να εξυπηρετήσει διπλωματικές στοχεύσεις και όχι μια δίκαιη και λειτουργική λύση, με αποτέλεσμα πολύ σύντομα να αποδειχτεί ανεφάρμοστο.
Oρόλος του Μακαρίου αποτιμάται ψύχραιμα ως καταλυτικός για την αποαποικιοποίηση του νησιού, ωστόσο επισημαίνεται πως, αν στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 ο Αρχιεπίσκοπος είχε μπορέσει να αποκηρύξει την Ενωση και είχε προτείνει τη «γνήσια» ανεξαρτησία, η στάση των Τουρκοκυπρίων μπορεί να ήταν διαφορετική.
Τελευταίο, αλλά καθόλου έσχατο: παρ΄ ότι Βρετανός και ο ίδιος, ο συγγραφέας δεν διστάζει να θεωρήσει τη Βρετανία τη βασική υπεύθυνη για την όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Το 1960, για να διατηρήσει τις στρατιωτικές της βάσεις, επέβαλε συνθήκες που στερούσαν από την Κύπρο την ανεξαρτησία της, ενώ το 1974 αδιαφορούσε Δ εν λείπουν, βέβαια, από το κείμενο του Αντερσον ορισμένα πραγματολογικά λάθη. Για παράδειγμα, το αίτημα της Ενωσης δεν εμφανίζεται τον 20ό αιώνα, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας (σελ. 8), αλλά ξεκινά από την επαύριον της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και παίρνει διαρκείς και επαναλαμβανόμενες μορφές, με τη μορφή υπομνημάτων, αμέσως μετά την παραχώρηση του νησιού για τον Αττίλα αγνοώντας τις Συνθήκες που η ίδια είχε υπογράψει. Αντίστοιχα το 2004 πρωτοστάτησε στην προώθηση μιας εκτρωματικής λύσης, που κύριο στόχο είχε τη διατήρηση των δικαιωμάτων της επί του νησιού και την εξυπηρέτηση των σχεδιασμών της για την ευρωπαϊκή διεύρυνση από τους Οθωμανούς στους Βρετανούς.
Ούτε το Σχέδιο Αναν Ι παρουσιάστηκε ως Σχέδιο Αναν ΙΙ στον τότε πρόεδρο της Κύπρου Γλαύκο Κληρίδη, αφού πρώτα τροποποιήθηκε για να ικανοποιηθούν οι Τούρκοι (σελ. 56): στην πραγματικότητα οι τροποποιήσεις βασίστηκαν στις παρατηρήσεις και των δύο πλευρών. Επίσης, σε αντίθεση με το ό,τι αφήνει να υπονοηθεί ο Αντερσον (σελ. 41-
42), ούτε η πρώτη τουρκική εισβολή, πόσο μάλλον η δεύτερη, προβλεπόταν από τη Συνθήκη Εγγύησης που είχε συναφθεί από την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βρετανία για την προστασία του νεοσύστατου κράτους, αφού κάτι τέτοιο βρισκόταν σε αντίθεση με τη Χάρτα του ΟΗΕ.
Στις αρετές του βιβλίου η πολύ καλή μετάφραση και η επιμέλεια του Κώστα Ράπτη.
Ο κ. Σπύρος Σακελλαρόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
BHMA
