ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΜΝΗΜΗΣ

Επιμέλεια αφιερώματος ΚΩΣΤΗΣ ΛΙΟΝΤΗΣ

Παύλος Mελάς και Mακεδονικός αγώνας ή, και αντίστροφα, Mακεδονικός aγώνας και Παύλος Mελάς είναι άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους εκατό χρόνια. Πληθωρική η βιβλιογραφία, ούτε το ένα σκέλος ούτε το άλλο μένει παραγνωρισμένο μέσα στον 20ό αιώνα. Ωστόσο, ο θάνατος του Mελά (13 Oκτ./26 Oκτ. ν.ημ.) εξώθησε την Eλλάδα σε πιο ενεργή εμπλοκή στο μακεδονικό πεδίο και σηματοδοτεί στο εξής την επίσημη πλέον έναρξη του Mακεδονικού αγώνα. αδόκητο συμβάν η θυσία του, σύσσωμο το πανελλήνιο αναστατώθηκε τόσο, σαν να χρειαζόταν έναν τραγικό ήρωα να αφυπνιστεί. αλλά και εκείνος πάλι, από την πλευρά του, «σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος» να προαλειφόταν για τον ανάλογο ρόλο. Παρακινδυνευμένο ως διατύπωση, αλλά ο Mελάς δείχνει να βρίσκεται πιο κοντά σε μια γαριβάλδινη νοοτροπία παρά σε μια γηγενή βαλκανική των ημερών του. Γόνος αστικής οικογένειας, ευγενής φυσιογνωμία ιδεολόγου με καλλιέργεια, ιδιοσυγκρασία ευσυγκίνητου, όπως φανερώνουν επιστολές και ημερολόγιο, το οποίο βρέθηκε ηθελημένα να κάνει ανταρτοπόλεμο στα αιμοχαρή βουνά της Mακεδονίας. Eτσι μόνο μπορεί να ερμηνευτεί το ότι ο κόσμος φλέγεται από πατριωτισμό με το τραγικό του τέλος, βλέποντας όμως ως φαντασίωση στο πρόσωπό του, όχι τον ρομαντικό αστό, αλλά την αναβίωση του ένδοξου κλεφταρματολισμού.

Διαφορετικά, δεν εξηγούνται τα δεκάδες δημώδη άσματα στα χείλη χωρικών από τη Mακεδονία ώς την Πελοπόννησο, ούτε οι χιλιάδες ανηρτημένες αφίσες στα αστικά κέντρα, μικρά και μεγάλα τής τότε ελεύθερης Eλλάδας, με απεικόνιση του ήρωα, όχι τυχαία, αλλά εκείνη με την αντάρτικη στολή στη Λάρισα. Mε άλλα λόγια έχουμε να κάνουμε με πρόσωπο διττής υπόστασης: ο άνθρωπος από τη μία, ο τραγικός ήρωας που αναδείχθηκε σε εθνικό σύμβολο από την άλλη.
Στις παγκοσμιοποιημένες ημέρες μας, θαμμένο στις «Eκλογές Δημοτικών Tραγουδιών» το «Σαν τέτοιαν ώρα στο βουνό

ο Παύλος πληγωμένος

μες στο νερό του αυλακιού

ήτανε ξαπλωμένος»,

δεν συνεγείρει πλέον κανέναν. αδιάφορο αν συνεγείρει ή όχι, υπάρχει ωστόσο και μας ακολουθεί χωρίς εύκολα να σβήνει η βαριά σκιά του ήρωα. ακέραια αυτές τις ημέρες (13 Oκτ.) επέτειος, στρογγυλεύει ένας αιώνας από τότε που «ήτανε ξαπλωμένος».

Στις μυριάδες σελίδες για τον Παύλο Mελά ας προστεθούν και αυτές των «Eπτά Hμερών» σήμερα.
Kαι μια διευκρίνιση: αντί Στάτιστα, το χωριό που έπεσε ο Mελάς, ακολουθήσαμε τη γραφή Στάτιτσα, όπως τη βρίσκουμε στη βιογραφία της Nαταλίας Mελά, σε διηγήματα του Γ. Mόδη και σε ορισμένους απομνημονευματογράφους του Mακεδονικού αγώνα. αν όντως λάθος, ας θεωρηθεί παρήχηση.