Ίσως πρόκειται για το παλαιότερο κοινωνικό φαινόμενο από καταβολής των κοινωνιών. Στη μακραίωνη πορεία της ανθρωπότητας, δεν υπήρξε λαός, που να μην εξαναγκάστηκε σε μετακίνηση.
Η «μετανάστευση», ως όρος, υπήρξε απόλυτα συνυφασμένη με την ανάγκη για επιβίωση και, ως ιστορική πραγματικότητα, με την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Είναι αυτή που άλλαξε κοινωνικές δομές, εθνολογικούς χαρακτήρες, πληθυσμιακές συνθέσεις.
Η Ελλάδα υπήρξε χώρα αποστολής μεταναστών, από τις αρχές του 20ου αι. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η αποδημία των Ελλήνων δεν έχει μαζικό, αλλά ποιοτικό χαρακτήρα. Πρόκειται κυρίως για μετανάστευση νέων πτυχιούχων, στελεχών επιχειρήσεων, φοιτητών και ειδικευόμενων, που παραμένουν στη χώρα υποδοχής μετά το τέλος των σπουδών τους.
Στο ξεκίνημα και το μεσουράνημα της έννοιας «παγκοσμιοποίηση», η Ελλάδα έγινε χώρα των «ολίγων ευκαιριών» για τους γηγενείς, αλλά αποτελεί πλέον υποδοχέα μεταναστών κατά κύματα. Γι αυτούς τους πληθυσμούς, είναι χώρα των «πολλών ευκαιριών».
Την ανατομία της ζωής των μεταναστών στην Ελλάδα επιχειρεί στην τελευταία της έρευνα -την 8η για το συγκεκριμένο θέμα- η νομικός, διδάκτωρ του πανεπιστημίου του Παρισιού, Ήρα Έμκε - Πουλοπούλου, για λογαριασμό της Ελληνικής Εταιρίας Δημογραφικών Μελετών, της οποίας είναι αντιπρόεδρος.
Στη φροντισμένη έκδοση, που εικονογραφείται από τον σκιτσογράφο Σπύρο Ορνεράκη, η κα Έμκε - Πουλοπούλου, συγκεντρώνει στοιχεία από κοινωνικούς, οικονομικούς και ασφαλιστικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού και συνθέτει πληροφορίες από πλήθος ελληνικών και ξένων εκδόσεων, που αναφέρονται στο ζήτημα της μετανάστευσης.
Η ίδια χαρακτηρίζει τον νεοεκδοθέντα Α΄ τόμο υπό τον τίτλο «Η Ζωή των Μεταναστών στην Ελλάδα», «μικροοικονομική και μικροκοινωνιολογική προσέγγιση της εισροής μεταναστών στη χώρα μας». Στο εγχειρίδιο αυτό εξετάζει το νομικό καθεστώς, τη γνώση της ελληνικής γλώσσας, την απασχόληση, τις συνθήκες εργασίας, την Κοινωνική Ασφάλιση και τα ατυχήματα των μεταναστών με ιδιαίτερη μνεία στα θέματα των προσφύγων. Για τον Β΄ τόμο της έρευνάς της υπόσχεται εξέταση του εισοδήματος, εκπαίδευση-ειδίκευση, συνθήκες κατοικίας, κατάσταση υγείας, σχέσεις με την οικογένεια και τη δυνατότητα πρόσβασης των μεταναστών σε κοινωνικές υπηρεσίες.
Ένας γενικός κανόνας της κοινωνιολογίας προσδιορίζει την εργασία ως βασικό όχημα για την ένταξη των ανθρώπων στην κοινωνία. Πόσο μάλλον, όταν αυτοί που επιχειρούν να κοινωνικοποιηθούν, προέρχονται από τόπο χαμηλότερου βιοτικού επιπέδου από εκείνον που τους υποδέχεται, αγνοούν τη γλώσσα και τις ιδιότητες του πληθυσμού του, τους όρους ένταξης και τη νομοθεσία του.
Πάντως, κατά την ερευνήτρια, η ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία είναι διαδικασία δύσκολη, χρονοβόρα και ενίοτε επώδυνη. Το πολύπλοκο νομικό καθεστώς νομιμοποίησής τους, η στάση των Αρχών και η γραφειοκρατία ευνοούν κυρίως τη διαφθορά και τη δημιουργία ομάδων, οι οποίες αντί αδράς αμοιβής επιτυγχάνουν τη διαδικασία, και όχι τη συστηματική ένταξη και κυρίως ομαλή μετάβαση των ανθρώπων αυτών από τη δική τους κοινωνία σ΄ εκείνη της χώρας υποδοχής.
Από τα εκατομμύρια προσφύγων, που ζουν στην ΕΕ, εκείνοι, που επιτυγχάνουν την ιδιότητα του πρόσφυγα και τη δυνατότητα να ενσωματωθούν στην ευημερούσα περιοχή του κόσμου, αντιπροσωπεύουν μόλις μερικές δεκάδες χιλιάδες.
Στην Ελλάδα, την περίοδο 1997-2008, οι αιτήσεις για χορήγηση ασύλου ανέρχονταν σε 82.180. Από αυτές έγιναν δεκτές μόνο 1.094 (1,33%) ως αναγνωρίσεις προσφυγικού καθεστώτος και 1.367 (1,66%) ως χορηγήσεις ανθρωπιστικού καθεστώτος.
Όπως διευκρινίζει η ερευνήτρια, «ο Α΄ τόμος της μελέτης στηρίχθηκε σε έρευνες, που έγιναν και δημοσιεύθηκαν την περίοδο 1990-2008, δηλαδή, στο χρονικό διάστημα, που το οικονομικό κλίμα ήταν αρκετά ευνοϊκό, η ελληνική οικονομία αναπτυσσόταν με υψηλούς ρυθμούς και δημιουργήθηκε σημαντικός αριθμός νέων θέσεων απασχόλησης».
»Υπολογίσθηκε ότι κατά την 20ετία ΄89-΄09 η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 3% και οι νέες θέσεις απασχόλησης αυξήθηκαν με μέσο ετήσιο ρυθμό 1%. Δημιουργήθηκαν αθροιστικά 903.000 νέες θέσεις απασχόλησης, ενώ 455.200 εργαζόμενοι εγκατέλειψαν τον πρωτογενή τομέα για άλλους τομείς δραστηριότητας».
Το κενό στον πρωτογενή τομέα έρχεται να καλύψει η, χωρίς ποιοτικές και οικονομικές απαιτήσεις, προσφορά των μεταναστών εργατών.
Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού, το 2007, δείχνει ότι στο εργατικό δυναμικό της χώρας είναι ενταγμένοι περί τους 330.650 μετανάστες, άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι αναλογούν σχεδόν στα 3/4 του πληθυσμού των μεταναστών. Πάνω από το ήμισυ των απασχολουμένων έχουν αλβανική υπηκοότητα. Ακολουθούν οι προερχόμενοι από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Πολωνία, τη Γεωργία, τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Με την κρίση που ακολούθησε, ωστόσο, η κατάσταση και της ελληνικής οικονομίας άλλαξε. Σήμανε μείωση ρυθμού ανάπτυξης, αύξηση της ανεργίας και του αριθμού των νοικοκυριών, που βρέθηκαν κάτω από τα όρια της φτώχειας, και επιδείνωση της κατανομής του εθνικού εισοδήματος.
Η απορύθμιση της αγοράς εργασίας, που εκδηλώνεται με την περικοπή των δικαιωμάτων των εργαζομένων, την ανασφάλιστη εργασία, την ενοικίαση εργατικών χεριών, τον περιορισμό των μόνιμων θέσεων εργασίας, έχει ως θύματα τους μη προνομιούχους Έλληνες και τους μετανάστες.
Εξ αυτού, «σε όλες τις χώρες υποδοχής παρατηρούνται συνεχώς περισσότερες επιθετικές και ρατσιστικές εκδηλώσεις κατά των μεταναστών», υπογραμμίζει η ερευνήτρια.
Σημειώνεται πως το μέσο ποσοστό ανεργίας των μεταναστών την περίοδο 2003-2006 εμφανίζεται μικρότερο από το αντίστοιχο του ελληνικού εργατικού δυναμικού. Από το 2007 κι έπειτα, το μέσο ποσοστό ανεργίας των μεταναστών πλησιάζει για πρώτη φορά εκείνο των Ελλήνων.
Συμπερασματικά και μέσα από συγκριτικές μελέτες και παράθεση πλήθους στατιστικών στοιχείων, η ερευνήτρια τεκμηριώνει το λίγο-πολύ γνωστό σε όλους συμπέρασμα: «Το θέμα της μετανάστευσης στην Ελλάδα είναι τεράστιο και η αντιμετώπισή του απαιτεί ολοκληρωμένη πολιτική με τη συναίνεση των κομμάτων και της κοινωνίας».
Κείμενο: Τ.Μανιατέα
